کبودی پس از خون‌گیری می‌تواند در اثر آسیب به رگ‌های خونی کوچک هنگام وارد شدن سوزن یا در صورت عدم اعمال فشار کافی پس از خارج کردن سوزن ایجاد شود.
خون‌گیری یا «فلبوتومی» (Phlebotomy) فرآیندی پزشکی است که در آن یک متخصص سلامت، سوزنی را وارد یکی از سیاهرگ‌های سطحی بدن—معمولاً در ناحیه داخلی آرنج یا مچ دست—می‌کند و مقدار مشخصی از خون بدن را خارج می‌نماید تا برای آزمایش‌های تشخیصی مورد استفاده قرار گیرد.
در گذشته، این فرآیند می‌توانست با عوارض بیشتری همراه باشد، اما امروزه به لطف پیشرفت‌های علمی و بهداشتی، بروز عوارض و اثرات جانبی در جریان خون‌گیری نسبت به گذشته به‌مراتب کمتر شده است. با این حال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ایجاد کبودی بعد از خون‌گیری همچنان پدیده‌ای نسبتاً رایج است.
در اغلب موارد، این کبودی‌ها بی‌خطر هستند و نیازی به درمان پزشکی خاصی ندارند. ولی اگر متوجه کبودی‌های بزرگ، ماندگار یا همراه با خونریزی از سایر نقاط بدن شدید، ممکن است این موضوع نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای یا اختلال خونریزی باشد.
در ادامه با دلایل ایجاد کبودی، روش‌های درمان، راهکارهای پیشگیری و زمان مراجعه به پزشک پس از بروز کبودی پس از خون‌گیری آشنا می‌شویم.
آسیب به رگ‌های خونی زیر پوست
کبودی، که در اصطلاح پزشکی به آن «اکیموز» (Ecchymosis) گفته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که مویرگ‌های ریز درست در زیر سطح پوست آسیب ببینند. این آسیب موجب نشت مقدار اندکی از خون به زیر پوست می‌شود که نتیجه آن تغییر رنگ قابل مشاهده در ناحیه آسیب‌دیده است.
در جریان خون‌گیری، ورود سوزن ممکن است باعث آسیب به بعضی از مویرگ‌های سطحی شود. این موضوع به‌ویژه در مواردی دیده می‌شود که سوزن با زاویه یا عمق نامناسب وارد شده یا هنگام ورود، موقعیت بدن یا دست بیمار به‌درستی تنظیم نشده باشد.
برخی منابع تخصصی پزشکی بیان می‌کنند که یکی از شایع‌ترین علل کبودی پس از خون‌گیری، استفاده از تکنیک نادرست توسط فردی است که خون می‌گیرد. برای مثال، موارد زیر می‌توانند باعث آسیب به رگ‌ها و در نتیجه کبودی شوند:
- وارد کردن سوزن با زاویه نامناسب
- فرو کردن سوزن عمیق‌تر از حد لازم و عبور آن از دیواره سیاهرگ
- تغییر دادن وضعیت دست یا بدن بیمار بعد از وارد شدن سوزن
با این حال، همیشه هم تقصیر از فردی که خون می‌گیرد نیست؛ زیرا گاهی اوقات رگ‌های سطحی آن‌قدر باریک یا عمیق هستند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند و دسترسی به آن‌ها دشوار است.
وجود رگ‌های کوچک و پنهان
در برخی از افراد، به‌ویژه کسانی که دارای رگ‌های بسیار نازک، ضعیف یا عمقی هستند، پیدا کردن رگ مناسب برای خون‌گیری دشوار است. این وضعیت ممکن است به عنوان “دست سخت برای خون‌گیری” شناخته شود.
اگر بازوی فرد متورم باشد یا به دلایلی مانند سن بالا، چاقی، کم‌آبی یا عوامل ژنتیکی، رگ‌ها به‌خوبی دیده نشوند، احتمال آسیب به رگ‌ها و ایجاد کبودی بیشتر خواهد شد.
در چنین شرایطی، فرد متخصص معمولاً تلاش می‌کند بهترین نقطه را برای وارد کردن سوزن پیدا کند، اما گاهی نیاز است بیش از یک بار تلاش انجام شود که همین موضوع نیز احتمال آسیب به بافت‌های اطراف را افزایش می‌دهد.
عدم اعمال فشار کافی پس از خون‌گیری
یکی دیگر از دلایل شایع ایجاد کبودی، عدم فشار کافی بر محل ورود سوزن بلافاصله پس از خروج آن از رگ است.
در صورتی که پس از خون‌گیری فشار مناسب و کافی بر ناحیه ورود سوزن وارد نشود، ممکن است مقداری از خون به بافت‌های اطراف نشت پیدا کند و منجر به کبودی شود. اعمال فشار دستی با یک گاز استریل یا پنبه فشرده‌شده به مدت چند دقیقه می‌تواند از این وضعیت جلوگیری کند.
استفاده از سوزن با اندازه نامناسب
گاهی اوقات اندازه یا قطر سوزنی که برای خون‌گیری استفاده می‌شود نیز می‌تواند در بروز کبودی نقش داشته باشد. اگر سوزن خیلی بزرگ باشد، ممکن است باعث آسیب به دیواره رگ شود و در نتیجه خون به بافت‌های اطراف نشت پیدا کند. اگر سوزن خیلی کوچک باشد، ممکن است خون‌گیری دشوار شود و نیاز به تکرار چندباره‌ی فرآیند وجود داشته باشد که این نیز می‌تواند آسیب بیشتری به بافت‌ها وارد کند.
طبق «راهنمای سازمان جهانی بهداشت درباره خون‌گیری» در سال ۲۰۱۰، رایج‌ترین اندازه سوزن برای عموم افراد گیج ۲۳ (Gauge 23) است. طول سوزن مورد استفاده برای بزرگسالان معمولاً بین ۱ تا ۱.۵ اینچ است.
برای افراد دارای رگ‌های نازک‌تر، مانند نوزادان، کودکان یا سالمندان، ممکن است از نوع خاصی از سوزن به نام «سوزن پروانه‌ای» یا «winged infusion set» استفاده شود که آسیب کمتری به رگ وارد می‌کند. پژوهش‌هایی در سال ۲۰۱۶ نیز نشان داده‌اند که استفاده از سوزن پروانه‌ای می‌تواند احتمال آسیب به رگ‌ها را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد، هرچند همچنان احتمال بروز کبودی کاملاً از بین نمی‌رود.
سایر عوامل مؤثر در کبودی بعد از خون‌گیری
علاوه بر موارد فوق، عوامل دیگری نیز ممکن است موجب بروز کبودی پس از خون‌گیری شوند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
- مصرف داروهای ضد انعقاد خون مانند آسپرین، وارفارین (Jantoven) و کلوپیدوگرل (Plavix)
- مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (Advil, Motrin) یا ناپروکسن (Aleve)
- مصرف گیاهان دارویی یا مکمل‌هایی مانند روغن ماهی، زنجبیل یا سیر
- ابتلا به بیماری‌هایی که بدن را مستعد کبودی می‌کنند، از جمله:
- سندرم کوشینگ (Cushing Syndrome)
- بیماری کلیوی
- بیماری کبدی
- هموفیلی
- بیماری فون‌ویلبراند (Von Willebrand Disease)
- ترومبوسیتوپنی (کاهش پلاکت‌های خون)
همچنین افراد سالمند به دلیل نازک‌تر شدن پوست و کاهش چربی زیرپوستی بیشتر مستعد کبودی هستند، زیرا بافت‌های زیر پوست کمتر قادر به محافظت از رگ‌های خونی در برابر آسیب هستند.
چگونه از ایجاد کبودی پس از خون‌گیری پیشگیری کنیم؟
اگرچه نمی‌توان همیشه از بروز کبودی جلوگیری کرد—چراکه برخی افراد به‌طور طبیعی بیشتر مستعد کبودی هستند—اما می‌توان با رعایت نکاتی ساده احتمال آن را کاهش داد. برخی از راهکارهای پیشگیری عبارتند از:
- از مصرف داروها یا مکمل‌هایی که موجب رقیق شدن خون می‌شوند، در روزهای قبل از آزمایش و ۲۴ ساعت بعد از آن پرهیز کنید.
- از حمل وسایل سنگین یا کیف با دستی که از آن خون گرفته شده، تا چند ساعت بعد از خون‌گیری خودداری کنید. بلند کردن وسایل سنگین ممکن است فشار اضافی بر محل سوزن وارد کند و باعث جابجایی لخته خون شود.
- در روز آزمایش، لباس‌هایی با آستین گشاد بپوشید تا فرآیند خون‌گیری آسان‌تر انجام شود.
- پس از اتمام خون‌گیری، فشار مناسبی بر محل ورود سوزن وارد کنید و بانداژ آن ناحیه را تا چند ساعت حفظ نمایید.
- نوشیدن آب فراوان و پرهیز از مصرف الکل در ۲۴ ساعت بعد از خون‌گیری به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.
- اگر متوجه شدید کبودی در حال شکل‌گیری است، کمپرس سرد روی محل تزریق قرار دهید و دست خود را بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا روند بهبود سریع‌تر شود.
همچنین بسیار مهم است که در صورت سابقه کبودی زیاد یا مصرف داروهای خاص، حتماً به فردی که خون‌گیری را انجام می‌دهد اطلاع دهید تا احتیاطات لازم را در نظر بگیرد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در اغلب موارد، کبودی ایجاد شده پس از خون‌گیری طی یک هفته به‌تدریج برطرف می‌شود. اما اگر کبودی بسیار بزرگ بود یا همراه با علائم دیگر ظاهر شد، ممکن است نشانه وجود یک مشکل جدی‌تر باشد. در این موارد، لازم است با یک پزشک یا متخصص مشورت کنید، به‌ویژه اگر علائم زیر را تجربه می‌کنید:
- احساس گزگز، بی‌حسی یا کرختی در بازو، دست یا انگشتان
- درد، تورم، تغییر رنگ پوست یا خونریزی از محل تزریق
- خونریزی غیرعادی از نقاط دیگر بدن مانند بینی، لثه‌ها، ادرار یا مدفوع
- وجود یک توده در محل خون‌گیری
جمع‌بندی نهایی
کبودی پس از خون‌گیری یک پدیده نسبتاً رایج و معمول است که معمولاً بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابد. این کبودی اغلب به دلیل آسیب به رگ‌های کوچک در جریان ورود سوزن به وجود می‌آید و معمولاً تقصیری متوجه فرد خون‌گیر نیست.
روند بهبود کبودی ممکن است طی یک تا دو هفته به طول انجامد، و در این مدت رنگ کبودی تغییر می‌کند؛ ابتدا تیره و مایل به آبی یا بنفش است، سپس به سبز، قهوه‌ای و نهایتاً زرد روشن تغییر رنگ می‌دهد تا کاملاً ناپدید شود.
در صورت مشاهده علائم غیرعادی یا نگرانی درباره کبودی‌های مکرر یا شدید، بهتر است با پزشک مشورت نمایید.