استویا و قند خون
استویا یک شیرین‌کننده طبیعی بدون کالری است که معمولاً برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ ایمن تلقی می‌شود. این ماده به دلیل ساختار شیمیایی‌اش که فاقد قند و کربوهیدرات است، می‌تواند جایگزینی مناسب برای قند در رژیم غذایی این افراد باشد.
با اینکه استویا به‌تنهایی قند خون را افزایش نمی‌دهد، برخی از محصولات حاوی استویا به دلیل وجود افزودنی‌ها ممکن است چنین اثری داشته باشند. این افزودنی‌ها می‌توانند شامل شیرین‌کننده‌های دیگر یا عوامل حجیم‌کننده باشند که قابلیت تأثیرگذاری بر قند خون را دارند. 1
تأثیر استویا بر قند خون
استویا خالص و فرآوری‌نشده به‌طور مستقیم باعث افزایش سطح قند خون نمی‌شود. 2 دلیل این موضوع آن است که استویا فاقد کالری و کربوهیدرات است، در نتیجه پاسخ گلوکز به آن در بدن فعال نمی‌شود. 3
تحقیقات نشان می‌دهند که استویا ممکن است ترشح انسولین را تحریک کند که به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. 1 با این حال، بسیاری از محصولات تجاری حاوی استویا دارای ترکیباتی هستند که ممکن است سطح قند خون را افزایش دهند.
ترکیباتی که ممکن است بر قند خون اثر بگذارند:
- دکستروز
- مالتودکسترین 5
- زایلیتول
- اریتریتول
این ترکیبات معمولاً برای بهبود بافت، حجم و طعم در محصولات حاوی استویا استفاده می‌شوند. برخی از آن‌ها مانند مالتودکسترین دارای شاخص گلیسمی بالا هستند که می‌تواند باعث افزایش ناگهانی قند خون شود.
بنابراین، برای افرادی که به دنبال کنترل دقیق قند خون هستند، بررسی لیست ترکیبات بر روی بسته‌بندی محصولات استویا امری ضروری است. این کار به آن‌ها کمک می‌کند از اثرات ناخواسته جلوگیری کنند.
استویا چیست؟
استویا یک شیرین‌کننده طبیعی است که از برگ‌های گیاه *Stevia rebaudiana* به دست می‌آید؛ این گیاه در آمریکای جنوبی به‌صورت بوته‌ای چندساله رشد می‌کند. برگ‌های این گیاه به‌طور طبیعی دارای طعمی شیرین هستند که ناشی از ترکیباتی به نام گلیکوزیدهای استویول است.
گلیکوزیدهای استویول مسئول اصلی شیرینی استویا هستند و قدرت شیرین‌کنندگی آن‌ها ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر بیشتر از شکر معمولی است. 1 این ویژگی استویا را به گزینه‌ای مطلوب برای کاهش مصرف قند در رژیم غذایی تبدیل کرده است.
آیا استویا برای من مفید است؟
استویا به‌عنوان یک شیرین‌کننده غیرمغذی طبقه‌بندی می‌شود، به این معنا که در هر وعده مصرفی، ارزش غذایی قابل‌توجهی مانند ویتامین یا مواد معدنی ارائه نمی‌دهد. 6 این موضوع آن را از نظر تغذیه‌ای نسبتاً خنثی می‌سازد، اما از نظر کالری و قند بسیار مفید است.
با وجود عدم وجود مواد مغذی، کالری و کربوهیدرات پایین استویا می‌تواند برای افرادی که به دنبال کاهش وزن یا کنترل قند خون هستند سودمند باشد. تحقیقات همچنین به امکان استفاده درمانی از گلیکوزیدهای استویول در برخی شرایط اشاره کرده‌اند. 6
تأثیر بر سلامت روده:
برخی مطالعات نشان داده‌اند که گلیکوزیدهای استویول می‌توانند به سلامت روده کمک کنند، زیرا بدون هضم شدن وارد روده بزرگ می‌شوند و تغذیه میکروبیوم مفید روده را تسهیل می‌کنند. 7 این موضوع می‌تواند تأثیر مثبتی بر عملکرد ایمنی، گوارش و جذب مواد مغذی داشته باشد.
با این حال، مطالعات دیگر به این نتیجه رسیده‌اند که استویا تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت روده ندارد. 8 این تضاد در یافته‌ها نشان می‌دهد که نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه احساس می‌شود.
وضعیت قانونی در آمریکا:
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برگ و عصاره خام گیاه استویا را به‌عنوان ایمن شناخته‌شده (GRAS) تأیید نکرده است. 9 به همین دلیل، این مواد به‌عنوان افزودنی غذایی مجاز نیستند، اما در مکمل‌های غذایی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
در مقابل، گلیکوزیدهای استویول، که عصاره‌های تصفیه‌شده و استانداردشده از استویا هستند، توسط FDA و سایر نهادهای نظارتی به‌عنوان GRAS شناخته شده‌اند. 9 این تفاوت قانونی برای تولیدکنندگان مواد غذایی و مصرف‌کنندگان اهمیت دارد.
آیا استویا برای افراد دیابتی مفید است؟
در مقایسه با شکر و برخی شیرین‌کننده‌های دیگر، استویا به‌عنوان گزینه‌ای مناسب برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در نظر گرفته می‌شود. یک بررسی پژوهشی ارتباطی میان گلیکوزیدهای استویول و کاهش قند خون نشان داده است. 7
با این وجود، بسیاری از مطالعات دیگر تأثیر قابل‌توجهی از استویا یا گلیکوزیدهای آن بر کاهش قند خون نیافته‌اند. 7 این بدان معناست که اگرچه استویا ممکن است کمک‌کننده باشد، اما جایگزین درمان دارویی محسوب نمی‌شود.
نکته مثبت این است که استویا باعث افزایش ناگهانی قند خون نمی‌شود، برخلاف شکر و برخی شیرین‌کننده‌های دیگر. 10 این ویژگی می‌تواند به تنظیم بهتر سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت کمک کند.
در صورت ابتلا به دیابت، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه درباره مزایا و ایمنی مصرف استویا توصیه می‌شود. این مشورت می‌تواند به انتخاب آگاهانه و ایمن‌تر در رژیم غذایی کمک کند.
ملاحظات ایمنی
بر اساس تحقیقات، استویا زمانی که مطابق دستور مصرف شود، به‌طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود. 3 با این حال، برخی شیرین‌کننده‌های مصنوعی که در محصولات حاوی استویا یافت می‌شوند ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند.
این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ناراحتی‌های گوارشی مانند تهوع یا دل‌درد
- سردرد، تغییر در طعم و مزه
- واکنش‌های آلرژیک
- مقاومت به انسولین 11
برخی گروه‌ها باید در مصرف استویا احتیاط بیشتری داشته باشند:
- افرادی با آلرژی به استویا یا گیاهان خانواده کاسنی مانند قاصدک و راگ‌وید 12
- زنان باردار یا شیرده به دلیل کمبود داده‌های معتبر درباره ایمنی 13
- افرادی که داروهای خاصی مانند داروهای ضد فشارخون یا دیابت مصرف می‌کنند، یا مکمل‌ها و گیاهان دارویی مشابه
برای اطمینان از ایمنی، مشاوره با پزشک یا داروساز در صورت وجود شرایط پزشکی یا مصرف داروها ضروری است. این کار می‌تواند از تداخلات دارویی یا واکنش‌های ناخواسته پیشگیری کند.
چه میزان استویا در روز بیش از حد است؟
همانند هر ماده غذایی یا مکمل دیگر، مصرف بیش‌ازحد استویا ممکن است خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهد. متخصصان مصرف روزانه ۴ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن را توصیه کرده‌اند. 3
برای مثال، فردی با وزن ۷۷ کیلوگرم می‌تواند روزانه تا ۳۰۸ میلی‌گرم استویا را به‌صورت ایمن مصرف کند. 3 با این حال، توجه داشته باشید که FDA هنوز مقدار مجاز مصرف ایمن را به‌طور رسمی اعلام نکرده است.
مقایسه با سایر شیرین‌کننده‌ها
برخی از جایگزین‌های قند مشابه استویا، کم‌کالری و کم‌کربوهیدرات هستند و تأثیر اندکی بر قند خون دارند. این موارد شامل شیرین‌کننده‌های زیر هستند:
- عصاره میوه راهب 14
- تاگاتوز 15
- شربت یاکون 16
- اریتریتول 17
در مقابل، برخی از شیرین‌کننده‌های رایج ممکن است برای سلامت متابولیک مضرتر از شکر باشند. برای مثال، آسپارتام می‌تواند خطر دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. 18
همچنین، سوکرالوز با عوارضی مانند التهاب، آسیب کبدی و اختلالات متابولیک مرتبط شناخته شده است. 19 این موارد نشان می‌دهند که انتخاب شیرین‌کننده‌ها باید با دقت و آگاهی صورت گیرد.
نتیجه‌گیری نهایی
استویا یک شیرین‌کننده بدون کالری است که برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ به‌طور کلی ایمن محسوب می‌شود. نسخه خالص استویا قند خون را افزایش نمی‌دهد، اما محصولات حاوی افزودنی‌ها ممکن است این کار را انجام دهند.
در حالی که اکثر افراد استویا را به‌خوبی تحمل می‌کنند، برخی ممکن است دچار عوارض جانبی شوند یا نیاز به پرهیز از آن داشته باشند. پیش از استفاده مداوم از استویا یا سایر شیرین‌کننده‌ها، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.