حساسیت دندانی یا «هایپر حساسیت عاجی» به دردی گفته می‌شود که در واکنش به سرما، گرما، هوا یا لمس ایجاد می‌شود. این مشکل حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد از افراد را درگیر می‌کند.¹
از آنجا که عوامل متعددی می‌توانند منجر به این درد شوند، در صورت احساس چنین حساسیتی باید فوراً به دندان‌پزشک مراجعه کرد.²
ساختار دندان و نقش آن در ایجاد حساسیت
تاج دندان توسط مینای سخت محافظت می‌شود و ریشه دندان در زیر لثه با لایه‌ای به نام سمنتوم پوشیده شده است. در زیر این پوشش‌ها، ماده‌ای کمتر متراکم قرار دارد که شامل مجراهای ریزی به نام میکروتوبول است.³
وقتی این لایه‌ها دچار آسیب شوند، محرک‌های بیرونی از طریق میکروتوبول‌ها به پالپ و ریشه دندان رسیده و باعث ایجاد درد در اثر فعالیت‌های عادی مانند نوشیدن قهوه می‌شوند.²
Milan Markovic / Getty Images
مهم‌ترین علل آسیب به لایه محافظ دندان
- پوسیدگی دندان: در پوسیدگی، مینای دندان سوراخ یا آسیب‌دیده شده و لایه عاج نمایان می‌شود که منجر به درد و حساسیت می‌گردد.
- فرسایش مینای دندان: مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های اسیدی می‌تواند باعث ساییدگی مینای دندان و بروز علائم شود.
- ابفرکشن: این پدیده ناشی از نیروهای فیزیکی است و می‌تواند باعث شیارهای قابل مشاهده روی دندان شود.
- عقب‌نشینی لثه: عواملی مانند سن، ژنتیک و بیماری لثه باعث کنار رفتن لثه و نمایان‌شدن ریشه دندان می‌شوند.
- ترمیم‌های آسیب‌دیده: پرکردگی‌ها و روکش‌های قدیمی ممکن است فرسوده شده و عاج دندان را در معرض عوامل محرک قرار دهند.
- شکستگی دندان: ترک‌ها و شکستگی‌های دندان می‌توانند مسیر ورود محرک‌ها به داخل دندان را باز کنند.
- درمان‌های اخیر: پرکردن و درمان‌های دندانی می‌توانند به طور موقت عصب را تحریک کنند که معمولاً طی چند هفته رفع می‌شود.
- مسواک زدن نادرست: فشار زیاد، زاویه نادرست مسواک (۹۰ درجه به‌جای ۴۵ درجه) یا استفاده از مسواک نامناسب باعث تحلیل لثه و حساسیت می‌شود.⁴
- محصولات بهداشتی دهان: دهان‌شویه‌های اسیدی یا سفیدکننده‌های خانگی ممکن است به مینای دندان آسیب بزنند.⁴
- غذاهای اسیدی: مرکبات، گوجه، نوشابه و دیگر غذاهای اسیدی می‌توانند باعث فرسایش دندان شوند.
عوامل تشدیدکننده حساسیت دندان
عوامل مختلفی از جمله وضعیت دندانی و بهداشت دهان می‌توانند خطر بروز حساسیت دندانی را افزایش دهند. این عوامل معمولاً به‌صورت تدریجی عمل کرده و ممکن است بدون درد واضح پیشرفت کنند.
شناسایی این عوامل در مراحل اولیه، می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی‌تر مانند از دست دادن دندان یا عفونت جلوگیری کند. در ادامه، مهم‌ترین این عوامل بررسی می‌شوند.
پوسیدگی و بیماری لثه
پوسیدگی دندان با ایجاد ترک و حفره در مینا، باعث نمایان شدن عاج و در نتیجه حساسیت می‌شود. در مراحل پیشرفته، این وضعیت می‌تواند به درد شدید و التهاب منجر شود.⁵
در بیماری لثه، با پیشرفت التهاب، لثه از دندان فاصله گرفته و ریشه‌ها نمایان می‌شوند که خطر حساسیت را افزایش می‌دهد.⁶
فشار فک و افزایش سن
براکسیسم یا دندان‌قروچه، باعث اعمال فشار مزمن به مینای دندان شده و موجب فرسایش مکانیکی می‌شود. این فرسایش در طول زمان راه را برای ورود محرک‌ها به داخل دندان باز می‌کند.⁷
با افزایش سن، ساختار مینای دندان تغییر کرده و نازک‌تر می‌شود و هم‌زمان لثه‌ها نیز عقب می‌روند که هر دو عامل در ایجاد حساسیت نقش دارند.⁸⁹
پلاک، خشکی دهان و استعمال دخانیات
اگر مسواک‌زدن و نخ‌کشیدن منظم انجام نشود، پلاک تجمع یافته و تبدیل به جرم می‌شود که باعث التهاب لثه و تحلیل آن خواهد شد.⁶
خشکی دهان که ممکن است ناشی از دارو، بیماری یا درمان‌های خاص باشد، باعث کاهش بزاق شده و محیط دهان را برای پوسیدگی و حساسیت مستعد می‌کند.¹⁰
GERD و تأثیر اسید معده
در بیماری بازگشت اسید معده (GERD)، اسید معده ممکن است به دهان برسد و باعث فرسایش شدید مینای دندان شود. این اسید به‌طور مستقیم مینای دندان را تخریب کرده و راه را برای حساسیت باز می‌کند.²
GERD باید تحت کنترل پزشکی قرار گیرد تا علاوه بر بهبود علائم گوارشی، از آسیب به دندان‌ها نیز پیشگیری شود.
ادامه ترجمه مقاله، مطابق تمام ۱۲ دستورالعمل شما، به زبان فارسی و با ساختار HTML:
“`html
تشخیص و ارزیابی حساسیت دندانی
اگر حساسیت دندانی شما به‌طور مداوم ادامه دارد یا شدید است، باید حتماً توسط دندان‌پزشک بررسی شود. احساس درد شدید هنگام تنفس، خوردن غذاهای شیرین یا تند، نوشیدن مایعات داغ یا سرد، یا مسواک‌زدن و نخ‌کشیدن از نشانه‌های هشداردهنده هستند.⁵
دندان‌پزشک با هدف یافتن علت اصلی درد، مجموعه‌ای از مراحل ارزیابی را انجام می‌دهد که همچنین سایر علل احتمالی مانند عفونت دندان را نیز رد می‌کند.²
مراحل ارزیابی توسط دندان‌پزشک
- بررسی سابقه پزشکی: دندان‌پزشک در مورد وضعیت سلامتی فعلی، داروهای مصرفی و درمان‌های دندانپزشکی گذشته سؤال می‌پرسد تا عوامل مؤثر بر حساسیت را شناسایی کند.
- معاینه بالینی: با استفاده از ابزارهای تخصصی، ساختار دندان‌ها، ترک‌ها و پوسیدگی‌ها بررسی می‌شود و ممکن است از محرک‌هایی مانند هوای سرد یا آب سرد برای ارزیابی واکنش استفاده شود.
- ارزیابی لثه: با ابزاری مانند پروب، عمق پاکِت‌های بین دندان و لثه اندازه‌گیری می‌شود؛ پاکت‌های عمیق نشانه بیماری لثه هستند.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: عکس‌برداری با اشعه ایکس اطلاعاتی درباره ضخامت مینا، شکستگی‌ها یا پوسیدگی‌های پنهان ارائه می‌دهد.
چون حساسیت دندان ممکن است علامتی از بیماری‌های جدی‌تر مانند پوسیدگی یا تحلیل لثه باشد، مراجعه زودهنگام به دندان‌پزشک ضروری است. تشخیص سریع باعث جلوگیری از بروز عوارض بعدی و بهبود وضعیت دهان می‌شود.
درمان حساسیت دندان
روش‌های درمانی بسته به علت اصلی حساسیت متفاوت هستند و شامل راهکارهای خانگی و اقدامات تخصصی در مطب دندانپزشکی می‌شوند. برنامه درمانی مؤثر، باید به کاهش درد، محافظت از ساختار دندان و جلوگیری از پیشرفت مشکل کمک کند.
دندان‌پزشک ممکن است ابتدا روش‌های ساده‌تر را پیشنهاد دهد و در صورت عدم پاسخ، به درمان‌های پیشرفته‌تر روی آورد. این رویکرد مرحله‌ای به کاهش عوارض جانبی و انتخاب مؤثرترین گزینه کمک می‌کند.
درمان‌های خانگی
- خمیر دندان ضدحساسیت: محصولاتی مانند Sensodyne با مسدود کردن سیگنال‌های عصبی و تقویت ساختار دندان به کاهش درد کمک می‌کنند.
- دهان‌شویه فلورایددار: دهان‌شویه‌هایی که فلوراید و عوامل ضد حساسیت دارند می‌توانند مینای دندان را تقویت کنند.
- شست‌وشوی آب نمک: غرغره با آب گرم و نمک می‌تواند التهاب لثه را کاهش داده و به تسکین درد کمک کند.
درمان‌های تخصصی در مطب
- درمان با فلوراید: دندان‌پزشک ممکن است ژل یا وارنیش فلوراید را برای تقویت مینا روی دندان‌ها بمالد.
- درزگیری عاج دندان: اگر عاج دندان در معرض قرار گرفته باشد، مواد رزینی خاص برای مسدود کردن میکروتوبول‌ها به کار می‌روند.
- عصب‌کشی: در موارد شدید، عصب ریشه دندان برداشته می‌شود تا به‌طور کامل درد متوقف گردد.
- جراحی لثه: اگر تحلیل لثه شدید باشد، بافت از نواحی دیگر دهان برداشته شده و به لثه متصل می‌شود تا ریشه را پوشش دهد.
چگونه از حساسیت دندانی پیشگیری کنیم
پیشگیری از حساسیت دندانی بهترین روش برای حفظ سلامت دهان و دندان در طول عمر است. رعایت بهداشت دهان و اجتناب از عوامل آسیب‌زا نقش کلیدی در جلوگیری از این مشکل ایفا می‌کند.⁶⁵
با توجه به اینکه بسیاری از علل حساسیت به سادگی قابل کنترل هستند، ایجاد تغییرات سبک زندگی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در کاهش خطر ایجاد حساسیت داشته باشد.
- مسواک‌زدن دوبار در روز: با زاویه ۴۵ درجه و حرکات ملایم و دورانی مسواک بزنید و از مسواک نرم یا برقی استفاده کنید.
- نخ‌کشیدن روزانه: نخ‌کشیدن تنها روش برای حذف پلاک بین دندان‌ها است و باید حداقل روزی یک بار انجام شود.
- ویزیت منظم دندان‌پزشک: هر شش ماه یک‌بار برای معاینه و جرم‌گیری به دندان‌پزشک مراجعه کنید.
- هیدراته‌ماندن: نوشیدن آب کافی به حفظ بزاق و تعادل اسید دهان کمک می‌کند.
- پرهیز از دخانیات: ترک سیگار خطر پوسیدگی، تحلیل لثه و خشکی دهان را کاهش می‌دهد.
- کاهش نوشیدنی‌های اسیدی و شیرین: نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی و چای شیرین محیط اسیدی دهان را تشدید می‌کنند.
- تغییر رژیم غذایی: مصرف مرکبات و مواد غذایی اسیدی را محدود کرده تا از فرسایش مینا جلوگیری شود.
جمع‌بندی سریع
حساسیت دندانی به درد ناگهانی ناشی از تماس دندان با گرما، سرما، لمس یا جریان هوا اشاره دارد. این وضعیت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که لایه عاج یا ریشه دندان در معرض قرار گرفته باشد.
علت حساسیت ممکن است فرسایش، پوسیدگی یا سایش مکانیکی باشد و به همین دلیل پیگیری پزشکی ضروری است. مراجعه به‌موقع به دندان‌پزشک می‌تواند از پیشرفت مشکلات جلوگیری کند و راهکارهای درمانی مؤثری ارائه دهد.