پرفشاری خون زمانی رخ می‌دهد که فشار واردشده از سوی خون به دیواره‌های سرخرگ‌ها به‌طور مداوم بالاتر از مقدار طبیعی باشد؛ یعنی بیش از 130 بر روی 80 میلی‌متر جیوه (mmHg) در یک سنجش فشار خون.
در چنین وضعیتی، قلب باید با فشار بیشتری پمپاژ کند تا خون را به بافت‌ها و اندام‌های بدن برساند، که این موضوع می‌تواند به مرور زمان موجب تحلیل عملکرد قلب و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی شود.
فشار خون بالا، با وارد آوردن استرس مزمن به قلب، موجب سفتی رگ‌ها، افزایش خطر سکته قلبی، و در موارد شدید، نارسایی قلبی می‌شود.
نکته مثبت این است که بسیاری از عوامل مؤثر در ایجاد پرفشاری خون از طریق اصلاح سبک زندگی قابل کنترل هستند، از جمله رژیم غذایی سالم برای قلب، فعالیت بدنی منظم، کاهش مصرف الکل، و اقدامات پیشگیرانه دیگر.
افراد در معرض خطر بیشتر
پرفشاری خون تقریباً نیمی از بزرگسالان ایالات متحده را درگیر کرده است، و شیوع آن با افزایش سن افزایش می‌یابد زیرا رگ‌های خونی به طور طبیعی در طول زمان خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند.
عوامل ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و شرایط محیطی همگی می‌توانند نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به فشار خون بالا ایفا کنند.
برخی از مهم‌ترین عوامل خطر برای پرفشاری خون شامل موارد زیر هستند:
- سابقه خانوادگی: داشتن بستگانی با فشار خون بالا احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
- بیماری‌های مزمن: بیماری‌های کلیوی، دیابت، چاقی، وقفه تنفسی در خواب (آپنه خواب)، و اختلالات تیروئیدی می‌توانند در ایجاد فشار خون بالا نقش داشته باشند.4 5
- سبک زندگی کم‌تحرک: فعالیت فیزیکی ناکافی یکی از عوامل شایع در بروز پرفشاری خون است.
- رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد نمک و کمبود پتاسیم در رژیم غذایی می‌تواند در افزایش فشار خون مؤثر باشد.
- مصرف الکل: نوشیدن بیش از حد الکل نیز با افزایش فشار خون ارتباط مستقیم دارد.
گروه‌های نژادی و قومی خاصی بیشتر در معرض خطر ابتلا به پرفشاری خون قرار دارند؛ برای مثال، بزرگسالان سیاه‌پوست نسبت به افراد آسیایی، اسپانیایی یا سفیدپوست بیشتر در معرض این بیماری هستند.
این تفاوت می‌تواند ناشی از عوامل اجتماعی و محیطی نهفته مانند دسترسی کمتر به مواد غذایی مغذی، کیفیت پایین‌تر مراقبت‌های بهداشتی و اثرات مزمن تبعیض نژادی باشد.6
نقش ژنتیک در پرفشاری خون
اگر والدین شما مبتلا به فشار خون بالا باشند، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر خواهد بود.
گرچه بخشی از این خطر ناشی از سبک زندگی مشترک در خانواده‌هاست، اما نقش ژن‌های ارثی در تنظیم فشار خون نیز بسیار قابل توجه است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
مطالعات علمی نشان می‌دهد که حدود نیمی از تفاوت‌های فشار خون بین افراد مختلف ناشی از عوامل ژنتیکی است.7 8
بیش از 100 ژن شناسایی شده‌اند که جهش در آن‌ها می‌تواند به افزایش فشار خون منجر شود، و این ژن‌ها اغلب با سیستم‌های هورمونی تنظیم‌کننده تعادل آب و نمک در بدن یا ساختار دیواره رگ‌ها مرتبط هستند.
برخی از این جهش‌ها با ایجاد تغییر در عملکرد هورمون‌هایی که میزان سدیم و مایعات را در بدن کنترل می‌کنند، به افزایش فشار خون منجر می‌شوند.
همچنین جهش در ژن‌هایی که پوشش داخلی رگ‌ها (اندوتلیوم) را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌تواند موجب تنگی رگ‌ها و در نتیجه افزایش مقاومت عروقی و فشار خون شود.
در موارد بسیار نادر، یک ژن خاص می‌تواند عامل اصلی پرفشاری خون باشد که معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند.9
اگرچه آزمایش‌های ژنتیکی معمولاً برای بررسی فشار خون بالا توصیه نمی‌شوند، اما در مواردی که سابقه خانوادگی یا علائم غیرمعمول در سنین پایین وجود دارد، این نوع آزمایش‌ها می‌توانند مفید باشند.8
چگونه خطر ابتلا به پرفشاری خون را کاهش دهیم
اگرچه نمی‌توان عوامل ژنتیکی مؤثر بر فشار خون را تغییر داد، اما می‌توان با تغییر سبک زندگی، احتمال بروز پرفشاری خون را کاهش داد یا شروع آن را به تأخیر انداخت.
اجرای اقدامات پیشگیرانه نه‌تنها فشار خون را کنترل می‌کند، بلکه به حفظ سلامت عمومی قلب و عروق نیز کمک می‌نماید.
غربالگری فشار خون
از آنجا که پرفشاری خون معمولاً علامت ظاهری خاصی ندارد، تنها راه اطمینان از داشتن فشار خون طبیعی، اندازه‌گیری منظم آن است.1
پزشک شما باید سالی یک‌بار در معاینه دوره‌ای فشار خون شما را بررسی کند، و در صورتی که عوامل خطر وجود داشته باشد، این سنجش باید با فاصله زمانی کوتاه‌تری انجام شود.10
علاوه بر مراجعه به مطب، دستگاه‌های سنجش فشار خون در بسیاری از داروخانه‌ها نیز در دسترس هستند.
همچنین می‌توانید با تهیه دستگاه خودکار فشارسنج خانگی، فشار خون خود را در خانه نیز به‌طور منظم بررسی کنید.10
عادات سبک زندگی برای پیشگیری
تعدادی از عادات سبک زندگی وجود دارند که می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از فشار خون بالا ایفا کنند و سلامت قلب را تقویت نمایند.11 8
مهم‌ترین این عادات به شرح زیر هستند:
- ورزش: فعالیت بدنی منظم مانند 150 دقیقه ورزش متوسط یا 75 دقیقه ورزش شدید در هفته می‌تواند خطر فشار خون بالا را کاهش دهد؛ با پزشک خود درباره مناسب‌ترین نوع ورزش مشورت کنید.
- رژیم غذایی: پیروی از رژیم‌های غذایی سالم برای قلب مانند رژیم DASH، رژیم مدیترانه‌ای یا رژیم‌های گیاه‌پایه می‌تواند به کنترل و پیشگیری از پرفشاری خون کمک کند؛ همچنین از مصرف بیش‌ازحد الکل باید پرهیز شود.
- خواب کافی: بیشتر بزرگسالان باید شب‌ها بین ۷ تا ۹ ساعت خواب با کیفیت داشته باشند تا عملکرد طبیعی بدن حفظ شود.
- پرهیز از دخانیات: ترک سیگار و پرهیز از قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران نیز برای حفظ فشار خون در محدوده طبیعی ضروری است.
- مدیریت وزن: پزشک می‌تواند با در نظر گرفتن شاخص توده بدنی و شرایط سلامت فرد، محدوده وزن مناسب را تعیین کرده و برای کاهش وزن در صورت نیاز، برنامه‌ای ارائه دهد.
روش‌های مکمل و جایگزین
برخی مطالعات اولیه نشان داده‌اند که روش‌های مکمل می‌توانند به کاهش فشار خون کمک کنند، اما تحقیقات بیشتری برای تأیید این تأثیرات مورد نیاز است.8
در میان این روش‌ها، مکمل‌های طبیعی و تکنیک‌های کاهش استرس بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند:
- پروبیوتیک‌ها
- روغن ماهی
- مکمل‌های حاوی منیزیم و کلسیم
- تکنیک‌های کاهش استرس
- تمرین‌های تنفسی، یوگا و مدیتیشن
اگر تمایل دارید این روش‌ها را امتحان کنید، حتماً پیش از شروع، با پزشک خود مشورت کنید تا اطمینان حاصل شود که این مداخلات با شرایط سلامت شما همخوانی دارند و تداخل دارویی ایجاد نمی‌کنند.
برخی از مکمل‌ها ممکن است با داروهای ضد فشار خون تداخل داشته باشند یا در افراد مبتلا به بیماری‌های خاص، عوارض جانبی ایجاد کنند.
مشاوره با پزشک درباره پیشگیری از پرفشاری خون
اگر درباره ابتلا به فشار خون بالا نگران هستید، حتماً این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید تا بتواند راهکارهای پیشگیرانه شخصی‌سازی‌شده‌ای ارائه دهد.8
در صورت تصمیم به ایجاد تغییرات مهم در سبک زندگی یا شروع مصرف مکمل‌ها، ابتدا با پزشک مشورت کنید تا اطمینان حاصل شود که این اقدامات برای شما بی‌خطر و مناسب هستند.
اگر به بیماری‌هایی مانند دیابت، چاقی یا بیماری کلیوی مبتلا هستید یا اگر فشار خون شما در مرز طبیعی بالا قرار دارد، پزشک ممکن است بخواهد به‌طور منظم‌تر وضعیت فشار خون شما را پیگیری کند.8
در چنین مواردی، پزشک معمولاً در هر ویزیت فشار خون شما را اندازه‌گیری خواهد کرد و ممکن است توصیه کند که خودتان نیز در منزل به‌طور منظم از دستگاه فشارسنج استفاده کنید.8
مرور سریع
پرفشاری خون در بسیاری از موارد یک بیماری قابل پیشگیری است و می‌توان با اقدامات مناسب از بروز آن جلوگیری کرد.
عادت‌هایی مانند ورزش منظم، تغذیه سالم، کاهش مصرف نمک، و پرهیز از نوشیدن الکل می‌توانند به طور مؤثری در پیشگیری از این بیماری نقش داشته باشند و برنامه پیشگیری شخصی‌شده توسط پزشک نیز کمک مهمی در این مسیر خواهد بود.