سیاهی دور چشم یا «هیپرپیگمانتاسیون پری‌اوربیتال» یک مشکل شایع زیبایی است که معمولاً از نظر پزشکی خطری ندارد، ولی به‌دلیل تأثیر نادرست بر ظاهر، بسیاری آن را به‌عنوان عاملی بازدارنده در اعتماد به نفس و زیبایی خود می‌بینند. این عارضه می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد: از خستگی و کمبود خواب تا پیری پوست و مسائل ژنتیکی. مطالعات نشان می‌دهد کمپرس سرد، برش خیار، کیسه چای، کرم‌های حاوی ویتامین C یا رتینول، و حتی روش‌های پزشکی مانند لیزر، لایه‌برداری شیمیایی یا فیلرهای هیالورونیک اسید می‌توانند به کاهش این تیرگی کمک کنند. هرچند کیفیت و اثر بخشی هر روش با توجه به علت زمینه‌ای فرد متفاوت است، ترکیب رویکردهای خانگی با مشاوره‌ی متخصص پوست و پیگیری روش‌های اثبات‌شده‌ی بالینی بهترین نتیجه را به همراه دارد .
تعریف و تشخیص سیاهی دور چشم
سیاهی دور چشم می‌تواند به دلیل خستگی یا پیری ایجاد شود. این جمله نشان می‌دهد که دو عامل اصلی در بروز تیرگی زیر چشم نقش دارند:
- خستگی و کمبود خواب که باعث رنگ‌پریدگی پوست و برجسته شدن عروق زیرین می‌شود .
- پیری پوست که به‌دلیل نازک شدن لایه‌ی کلاژن و کاهش حجم بافت چربیِ زیرین، تیرگی افزایش می‌یابد.
سیاهی زیر چشم زمانی رخ می‌دهد که نواحی یا لکه‌هایی از پوست زیر چشم تیره‌تر از پوست اطراف آن باشند. این رنگ‌پریدگی می‌تواند به‌دلیل تجمع ملانین (هیپرپیگمانتاسیون)، تجمع خون در رگ‌های واریسی زیرپوستی یا سایه‌افتادگی بر اثر شلی پوست باشد.
این حالت از نظر بالینی هیپرپیگمانتاسیون پری‌اوربیتال نامیده می‌شود. در مطالعات پوست‌شناسی، این واژه به شرایطی اطلاق می‌شود که یکی یا ترکیبی از مکانیسم‌های رنگدانه‌ای (ملانوسیتی)، عروقی یا آناتومیک در ایجاد تیرگی زیر چشم دخیل باشند .
تأثیر روانی و زیبایی
اگرچه سیاهی دور چشم معمولاً یک مشکل جدی برای سلامتی نیست، اما بسیاری از افراد احساس می‌کنند که این سیاهی باعث می‌شود خسته، پیرتر یا ناسالم به نظر برسند. بررسی‌هایی نشان می‌دهد که تیرگی زیر چشم می‌تواند به کاهش عزت نفس و افزایش اضطراب اجتماعی منجر شود، چرا که این علامت اغلب با خستگی مزمن و پیری سریع مرتبط دانسته می‌شود.
روش‌های طبیعی و خانگی
می‌توانید با کمپرس سرد، چای کیسه‌ای و سایر درمان‌های خانگی، ظاهر آنها را کاهش دهید یا از یک متخصص پوست کمک بگیرید. درمان‌های خانگی بیشتر بر مکانیسم‌های موقت مانند انقباض عروق، کاهش التهاب و آبرسانی متمرکزند و معمولاً برای موارد خفیف تا متوسط توصیه می‌شوند.
آیا می‌توان به طور طبیعی از شر حلقه‌های دور چشم خلاص شد؟
چندین درمان طبیعی و خانگی ممکن است به شما در کاهش ظاهر سیاهی زیر چشم کمک کند. در ادامه، ضمن حفظ همه جملات اصلی، توضیحات علمی بیشتری دربارهٔ هر روش اضافه شده است.
توجه به این نکته مهم است که هر فرد متفاوت است، بنابراین ممکن است برخی از این درمان‌ها برای شما مؤثر نباشند. تفاوت در ضخامت پوست، رنگ پوست و نوع هیپرپیگمانتاسیون (ملانینی، عروقی یا آناتومیک) موجب می‌شود پاسخ افراد به درمان‌ها گوناگون باشد.
مانند هر درمان دیگری، قبل از آزمایش درمان‌های طبیعی روی خودتان، با پزشک مشورت کنید. از نظر ایمنی، برخی گیاهان یا عصاره‌ها می‌توانند باعث حساسیت یا واکنش‌های آلرژیک شوند، بنابراین ارزیابی پوست‌شناسی پیش از شروع مهم است.
خواب
خستگی و کمبود خواب معمولاً از علل تیرگی زیر چشم گزارش می‌شوند. خواب ناکافی باعث افزایش کورتیزول و التهاب زیرپوستی می‌شود و عروق را برجسته‌تر می‌کند.
کمبود خواب ممکن است باعث رنگ‌پریدگی پوست شما شود که می‌تواند رگ‌های خونی زیر چشم شما را برجسته‌تر نشان دهد. این مکانیسم نازک شدن لایه‌ی شاخی پوست در اثر کمبود احیا و ترمیم شبانه را نیز شامل می‌شود.
توصیه عملی: مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کنند که بزرگسالان حداقل ۷ ساعت خواب شبانه داشته باشند.
ارتفاع
هنگام خواب، سعی کنید بالش‌های اضافی زیر سر خود قرار دهید تا به کاهش پف‌آلودگی ناشی از تجمع مایع در پلک‌های پایینی شما کمک کند.
- از نظر علم فیزیولوژی، بالاتر قرار دادن سر ۳۰–۴۵ درجه جریان لنفاوی را بهبود می‌بخشد و بازگشت مایع بینابینی را افزایش می‌دهد .
کمپرس سرد
گاهی اوقات، رگ‌های خونی گشاد شده می‌توانند ناحیه زیر چشم شما را تیره کنند. این رگ‌ها در اثر عواملی مانند آلرژی یا قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آفتاب گشاد می‌شوند.
استفاده از کمپرس سرد ممکن است به کاهش التهاب کمک کند و باعث انقباض رگ‌های خونی شود که ممکن است منجر به کاهش تیرگی زیر چشم شود. انقباض عروق (واسوکنش) توسط دمای پایین محلول کمپرس انجام می‌گیرد و ظرف ۱۰–۱۵ دقیقه پس از تماس قابل مشاهده است.
خورشید
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور مستقیم خورشید ممکن است باعث ایجاد هیپرپیگمنتاسیون در قسمت‌هایی از پوست شود که در معرض نور خورشید قرار دارند. این امر معمولاً روی صورت و گردن تأثیر می‌گذارد. نور UV با فعال‌سازی تیروزیناز ملانوسیت‌ها تولید ملانین را افزایش داده و موجب تیرگی موضعی می‌شود.
برای کمک به مدیریت سیاهی دور چشم، سعی کنید قرار گرفتن صورتتان در معرض نور خورشید را محدود کنید و از کرم ضد آفتاب استفاده کنید. کرم‌های حاوی SPF 30 یا بیشتر همراه با ترکیبات ضدملانین مانند نئو–ملاسما سالیسینات یا آزلائیک اسید می‌توانند از هیپرپیگمنتاسیون ثانویه جلوگیری کنند .
مرطوب‌کننده‌ها
چندین مرطوب‌کننده بدون نسخه (OTC) برای کمک به مدیریت سیاهی زیر چشم به بازار عرضه شده‌اند. این محصولات معمولاً به‌عنوان «سرم زیر چشم» شناخته می‌شوند و حاوی ترکیبات فعال جهت آبرسانی، تخفیف التهاب و روشن‌کنندگی هستند.
بسیاری از آنها حاوی موارد زیر هستند:
- کافئین (Vasoconstrictor)،
- ویتامین C (آنتی‌اکسیدان و ممانعت‌کننده‌ی تیروزیناز)،
- آلوئه‌ورا (ضدالتهاب)،
- هیالورونیک اسید (آبرسان قوی)،
- رتینول (تسریع بازسازی کلاژن).
با این حال، توجه به این نکته مهم است که تحقیقات محدودی از مزایای ادعایی آنها پشتیبانی می‌کنند. اغلب مطالعات بالینی این محصولات کمتر از ۱۲ هفته بوده و فاقد گروه کنترل مناسب هستند.
نکته: ممکن است لازم باشد قبل از پیدا کردن مرطوب‌کننده‌ای که ممکن است مؤثر باشد، چندین نوع مرطوب‌کننده را امتحان کنید.
خیار
استفاده از برش‌های خیار سرد می‌تواند به طور موقت به رفع سیاهی زیر چشم از طریق موارد زیر کمک کند:
- تسکین پف‌آلودگی با اثر خنک‌کنندگی،
- تقویت انقباض عروق با تماس دمای پایین،
- آبرسانی موضعی از طریق آب بالای بافت،
- خواص ضدالتهابی ملایم (آنتوکیانین‌ها).
برش‌های ضخیم خیار را خنک کنید و سپس آنها را به مدت ۱۰ دقیقه روی حلقه‌های تیره قرار دهید. سپس ناحیه را با آب بشویید. این درمان را دو بار در روز تکرار کنید. مطالعات پراکنده نشان می‌دهد که خیار با مقدار بالای ویتامین C و فنیل پروپانوئیدهای خود می‌تواند اثرات آنتی‌اکسیدانی داشته باشد .
روغن بادام و ویتامین E
طرفداران درمان‌های طبیعی پیشنهاد می‌کنند که مقادیر مساوی روغن بادام و ویتامین E را مخلوط کنید و درست قبل از خواب، این مخلوط را به آرامی روی حلقه‌های تیره دور چشم ماساژ دهید. صبح، ناحیه را با آب سرد بشویید. روغن بادام حاوی اسیدهای چرب امگا و توکوفرول است که با اصلاح سد پوستی می‌تواند رطوبت را حفظ کند. ویتامین E نیز به‌عنوان آنتی‌اکسیدان قوی شناخته شده و احتمال ترمیم غشاهای سلولی را افزایش می‌دهد .
تحقیقات محدودی استفاده از روغن بادام را برای هایپرپیگمانتاسیون اطراف چشم بررسی کرده‌اند، اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که ممکن است برای پوست مفید باشد. مطالعه‌های کوچک بالینی گزارش کرده‌اند که ترکیب روغن بادام و ویتامین E در کاهش عمق خطوط ریز زیر چشم مفید بوده است .
ویتامین K
یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که قرار دادن یک پد حاوی مخلوطی از کافئین و ویتامین K زیر چشم، عمق چین و چروک و حلقه‌های تیره را کاهش می‌دهد. ویتامین K نقش تنظیم‌کننده‌ی عملکرد پروتئین‌های وابسته به کلسیم در دیواره‌ی عروق را دارد و می‌تواند از نشتی مویرگی جلوگیری کند.
کیسه‌های چای
استفاده از چای کیسه‌ای خیس خورده روی چشم‌ها می‌تواند با تسکین التهاب و تسکین ناحیه، به رفع سیاهی زیر چشم کمک کند. تانن موجود در چای سیاه با اثرات قابض خود سبب تنگ شدن عروق موضعی می‌شود و کافئین نیز به‌عنوان ضدالتهاب عمل می‌کند.
روش اجرا: دو چای کیسه‌ای، ترجیحاً چای کافئین‌دار، را در آب گرم خیس کنید و سپس برای چند دقیقه در یخچال قرار دهید. روی هر چشم یک کیسه قرار دهید. پس از ۵ دقیقه، کیسه‌های چای را بردارید و محل را با آب سرد بشویید .
درمان‌های تخصصی توسط متخصصین پوست
می‌توانید از یک متخصص پوست کمک بگیرید. متخصص بر اساس علت زمینه‌ای، از یکی یا ترکیبی از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
کرم روشن‌کننده پوست
متخصص پوست ممکن است یک کرم روشن کننده پوست حاوی آزلائیک اسید، کوجیک اسید، گلیکولیک اسید یا هیدروکینون تجویز کند. این ترکیبات با مهار تیروزیناز ملانوسیت‌ها تولید ملانین را کاهش داده و رنگدانه‌های موجود را پراکنده می‌سازند. گاهی ترتینوئین (رتین-آ) نیز به‌صورت ترکیبی استفاده می‌شود تا بازسازی کراتینوسیت‌های لایه‌ی شاخی تسریع شود.
لیزر درمانی
درمان‌های لیزری از انرژی نور متمرکز برای تبخیر موضعی رنگدانه‌های اضافی و تحریک کلاژن‌سازی جدید بهره می‌برند. انواع لیزرها مانند لیزر فراکشنال CO₂ یا Q-Switched Nd:YAG می‌توانند اثر بخش باشند.
لایه‌برداری شیمیایی
متخصص پوست ممکن است لایه‌برداری شیمیایی سبک را پیشنهاد کند. اسیدهای گلیکولیک و سالیسیلیک به ترتیب با لایه‌برداری مکانیکی و ضدالتهاب‌شان به کاهش رنگدانه‌ها کمک می‌کنند. لایه‌برداری جسنر (ترکیب اسید سالیسیلیک، لاکتیک و رزورسینول) نیز گزینه‌ی دیگری است.
بلفاروپلاستی پلک پایین
چربی اضافی زیر چشم می‌تواند با عمل بلفاروپلاستی برداشته شود. این جراحی توسط جراح پلاستیک یا چشم‌پزشک انجام می‌شود و با حذف یا جابه‌جایی چربی زیر چشم، سایه و پف‌آلودگی را کاهش می‌دهد.
پرکننده‌های پوستی
تزریق فیلرهای اسید هیالورونیک مانند Restylane یا Juvederm در ناحیه‌ی زیر چشم می‌تواند حجم از دست رفته را بازگرداند و سایه‌افتادگی را برطرف سازد. نتایج معمولاً تا ۱۲ ماه ماندگار است.
پرسش‌های متداول
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر تورم و تغییر رنگ فقط زیر یک چشم ظاهر شود یا شدت تیرگی با توصیه‌های خانگی کاهش نیابد، بررسی توسط پزشک برای رد علل جدی نظیر هماتوم یا عفونت ضروری است.
آیا رفع دائمی سیاهی دور چشم امکان‌پذیر است؟
برای بسیاری از افراد، تیرگی زیر چشم با تغییر سبک زندگی و ترکیب درمان‌های موضعی و تخصصی به‌طور نسبی کاهش می‌یابد؛ اما در موارد ژنتیکی یا آناتومیک ممکن است نیاز به مداخلات تکراری یا جراحی باشد.
چه کمبودی باعث سیاهی دور چشم می‌شود؟
تحقیقات نشان می‌دهد کمبود آهن و ویتامین B₁₂ می‌تواند با کاهش اکسیژن‌رسانی و پخش نامناسب ملانین زمینه‌ی تیرگی را فراهم آورد. آزمایش ساده‌ی خون می‌تواند کمبود این ویتامین‌ها را مشخص نماید.
نکته‌ی آخر
اگرچه داشتن حلقه‌های تیره زیر چشم معمولاً یک نگرانی پزشکی نیست، اما تأثیر زیبایی آن بسیار جدی است. از ترکیب روش‌های خانگی اثبات‌شده و درمان‌های تخصصی پوستی استفاده کنید و پیش از هر اقدام جدید با پزشک مشورت نمایید تا بسته به علت زمینه‌ای بهترین نتیجه حاصل شود.