کاردیومگالی به بزرگ شدن قلب گفته می‌شود و نوع خفیف یا «معتدل» آن معمولاً به بزرگ‌شدگی جزئی‌ای اشاره دارد که علائمی ایجاد نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند دلایل متنوعی داشته باشد؛ از بارداری و عفونت گرفته تا بیماری‌های قلب و ریه که برخی از آن‌ها برگشت‌پذیرند و برخی دیگر دائمی هستند و نیاز به درمان مداوم دارند.
در این حالت، اگرچه ممکن است قلب از لحاظ فیزیکی بزرگ‌تر از حد طبیعی باشد، اما عملکرد آن به‌طور محسوس دچار اختلال نمی‌شود. با این حال، بررسی و پیگیری دقیق پزشکی برای جلوگیری از پیشرفت آن ضروری است.
چه چیزی باعث می‌شود کاردیومیوپاتی «خفیف» تلقی شود؟
کاردیومگالی که گاهی با نام‌های مگاکاردیا یا مگالوکاردیا نیز شناخته می‌شود، به بزرگ شدن برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر قلب به هر دلیلی اطلاق می‌گردد. این عارضه می‌تواند در هر شرایطی که موجب افزایش بار کاری قلب شود ایجاد شود و منجر به ضخیم‌شدن پیشرونده عضله قلب شود.1
در این شرایط، توانایی قلب برای پمپاژ مؤثر خون به دیگر بخش‌های بدن ممکن است کاهش یابد که به آن نارسایی احتقانی قلب گفته می‌شود.1
اصطلاح «کاردیومگالی خفیف» تعریف مشخص و دقیقی ندارد. این اصطلاح اغلب زمانی استفاده می‌شود که در تصویربرداری‌هایی مانند عکس قفسه سینه (X-ray) بزرگ‌شدگی قلب مشاهده می‌شود، اما فرد یا هیچ علامتی ندارد (بدون علامت) یا علائم خفیف و غیرقابل‌مشاهده دارد (زیرآستانه‌ای).
برخی از متخصصان شدت کاردیومیوپاتی را با مرحله بالینی نارسایی قلبی طبقه‌بندی می‌کنند. سیستم «طبقه‌بندی انجمن قلب نیویورک (NYHA)» نارسایی قلبی را در پنج مرحله توصیف می‌کند و معمولاً در مواردی استفاده می‌شود که کاردیومگالی برگشت‌ناپذیر است:2
- کلاس 1: بدون علامت و بدون محدودیت در فعالیت‌های روزمره
- کلاس 2: علائم خفیف مانند تنگی‌نفس یا درد خفیف قفسه سینه
- کلاس 3: محدودیت محسوس در فعالیت به‌دلیل علائم
- کلاس 4: محدودیت شدید در فعالیت به‌دلیل علائم
- کلاس 5: علائم شدید حتی در حالت استراحت، معمولاً در بیماران بستری در تخت
بر همین اساس، کاردیومگالی خفیف معمولاً با کلاس 1 و گاهی کلاس 2 نارسایی قلبی تطبیق دارد.
آیا علائم یا نشانه‌ای وجود دارد؟
بسیاری از افرادی که کاردیومگالی خفیف دارند، کاملاً بدون علامت هستند. با این حال، در برخی افراد این وضعیت می‌تواند باعث بروز علائم زیر شود:3,4
- خستگی
- سرگیجه
- تپش قلب
- تنگی‌نفس خفیف
- سرفه، به‌ویژه هنگام خوابیدن
- افزایش وزن
- ناراحتی قفسه سینه هنگام دراز کشیدن روی شکم
- ورم پاها و ساق‌ها
این علائم اغلب غیر اختصاصی هستند و ممکن است به دلایل دیگر نسبت داده شوند یا به اشتباه به فرایند طبیعی پیری نسبت داده شوند.
شایع‌ترین دلایل کدام‌اند؟
علل کاردیومگالی در بسیاری از موارد به‌درستی شناخته‌شده نیستند و در برخی موارد هیچ دلیل مشخصی یافت نمی‌شود. با این وجود، چهار علت اصلی که بیشترین شیوع را دارند عبارت‌اند از:1
- بیماری مادرزادی قلب: این موارد شامل ناهنجاری‌هایی هستند که از زمان تولد وجود دارند و فشار غیرعادی‌ای به عضله قلب وارد می‌کنند. از جمله آن‌ها می‌توان به تنگی دریچه آئورت یا ریوی و آنومالی اپشتین اشاره کرد که در آن موقعیت دریچه قلب غیر طبیعی است.
- فشار خون بالا (هیپرتانسیون): این وضعیت منجر به بزرگ شدن تدریجی بطن چپ قلب (هیپرتروفی بطن چپ) و در نهایت ضعف عملکرد قلب می‌شود.
- بیماری شریان کرونری: بیماری شایعی که به‌دلیل سخت و سفت شدن شریان‌ها (آترواسکلروز) ایجاد می‌شود و قلب را مجبور می‌کند برای پمپاژ خون سخت‌تر کار کند.
- بیماری دریچه قلب: این بیماری‌ها عملکرد قلب را به‌صورتی مشابه با نواقص مادرزادی دریچه‌ها تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، اما در طول زندگی و به‌دلیل عفونت، بیماری یا سبک زندگی ناسالم ایجاد می‌شوند. شامل تنگی دریچه (狭窄) یا نشت دریچه (بازگشت خون) هستند.
سایر علل ممکن
طیف وسیعی از عوامل دیگر نیز می‌توانند موجب کاردیومگالی خفیف شوند که برخی شدیدتر یا برگشت‌پذیرتر از سایرین هستند.
این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- بارداری (باعث بزرگ شدن موقت قلب پیش از زایمان می‌شود)
- سندرم قلب ورزشکار (عارضه‌ای غیرجدی که در ورزشکاران حرفه‌ای دیده می‌شود)
- دیابت کنترل‌نشده (به‌دلیل آسیب به عضله قلب ناشی از قند خون بالا)
- عفونت ویروسی قلب (از جمله کووید-۱۹ و بیماری چاگاس)
- آریتمی قلبی (ضربان نامنظم قلب)
- کم‌کاری تیروئید (در اثر کاهش عملکرد تیروئید و کاهش عملکرد قلب)
- بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- کم‌خونی مزمن (باعث کاهش اکسیژن خون و افزایش بار کاری قلب)
- اچ‌آی‌وی درمان‌نشده (باعث آسیب به قلب در اثر التهاب مزمن)
- همودیالیز (در بیماران کلیوی پیشرفته که با افزایش جریان خون به قلب فشار وارد می‌کند)5
- فشار خون ریوی (افزایش فشار در شریان‌های ریه)
- افیوژن پریکارد (تجمع مایع اطراف قلب)
- آمبولی ریه (لخته خون در ریه‌ها)
- سموم (مصرف مزمن الکل، کوکائین و مت‌آمفتامین که با افزایش ضربان و فشار خون، قلب را تحت فشار قرار می‌دهد)6
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
کاردیومیوپاتی خفیف اغلب به‌طور تصادفی، زمانی که برای دلایلی دیگر عکس قفسه سینه گرفته می‌شود، کشف می‌شود.
در بیشتر موارد، بزرگ‌شدگی قلب به‌راحتی در عکس قفسه سینه قابل تشخیص است.7 در صورت وجود شک، رادیولوژیست می‌تواند از معیاری به‌نام «نسبت قلب به قفسه سینه» (CTR) استفاده کند که در آن عرض افقی قلب با عرض افقی قفسه سینه مقایسه می‌شود.7
مقادیر CTR به‌صورت زیر تفسیر می‌شوند:7
- اندازه طبیعی قلب: نسبت ۰٫۴۲ تا ۰٫۵۰ (به این معنا که قلب حداکثر ۵۰٪ عرض قفسه سینه را اشغال می‌کند)
- کاردیومگالی: نسبت بالاتر از ۰٫۵۰ (برخی رادیولوژیست‌ها نسبت بالای ۰٫۵۵ را به‌عنوان معیار قطعی در نظر می‌گیرند)
برای بررسی دقیق‌تر نواحی خاصی از قلب (مانند آئورت یا دریچه‌ها) یا محدود کردن علل احتمالی، آزمایش‌ها و روش‌های دیگری نیز ممکن است درخواست شوند، از جمله:8
- اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از قفسه سینه
- نوار قلب (ECG)
- تست استرس قلبی (روی تردمیل یا دوچرخه ثابت)
- آزمایش‌های خونی (مانند ناتریورتیک پپتید برای تشخیص نارسایی قلبی)
گزینه‌های درمانی کدام‌اند؟
درمان کاردیومگالی خفیف بستگی به علت آن دارد. در برخی موارد، برطرف شدن علت زمینه‌ای می‌تواند موجب بازگشت اندازه قلب به حالت طبیعی شود؛ مانند مواردی که در اثر کووید-۱۹، نوشیدن افراطی الکل یا بارداری ایجاد شده‌اند.8
در مواردی که آسیب دائمی یا فقط تا حدی قابل برگشت است، درمان به‌منظور پیشگیری یا کند کردن روند پیشرفت بیماری تجویز می‌شود.
این مداخلات درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشند:8
- رژیم غذایی سالم برای قلب (مانند رژیم DASH) با فیبر، غلات کامل، میوه و سبزیجات فراوان
- حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط در هفته، در بیشتر روزهای هفته
- کاهش وزن در صورت اضافه‌وزن یا چاقی برای کاهش فشار و قند خون
- داروهای ضد فشار خون مانند مهارکننده‌های ACE، دیورتیک‌ها و بلاک‌کننده‌های کانال کلسیم
- داروهای استاتین برای کاهش کلسترول خون و جلوگیری از تشکیل پلاک در شریان‌ها
- داروهای ضد دیابت مانند متفورمین یا انسولین برای کنترل قند خون
- داروهای ضد آریتمی برای تنظیم ریتم قلب
- هورمون‌های تیروئیدی برای درمان کم‌کاری تیروئید
- مکمل‌های آهن برای درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن
- داروهای ضدویروسی برای کنترل عفونت HIV
در مواردی که کاردیومگالی ناشی از نقص ساختاری در قلب باشد (چه مادرزادی، چه اکتسابی)، ممکن است جراحی ضروری باشد. این جراحی‌ها می‌توانند شامل تعویض دریچه قلب یا کارگذاری ضربان‌ساز باشند تا ریتم قلب به حالت طبیعی بازگردد.9,10
نکات کلیدی
کاردیومگالی خفیف به بزرگ‌شدگی جزئی قلب اشاره دارد که اغلب بدون علامت است و معمولاً به‌طور تصادفی در عکس قفسه سینه تشخیص داده می‌شود.
این وضعیت می‌تواند به‌دلیل بیماری مادرزادی قلب، فشار خون بالا، بیماری عروق کرونر، بیماری‌های دریچه‌ای قلب یا سایر عواملی که موجب فعالیت بیش‌ازحد قلب می‌شوند ایجاد شود.
کاردیومگالی اغلب به‌راحتی در عکس قفسه سینه دیده می‌شود، اگرچه در موارد مرزی ممکن است از محاسبه‌ای به‌نام نسبت قلب به قفسه سینه (CTR) برای تشخیص دقیق‌تر استفاده شود.