گلبول‌های سفید به بدن شما کمک می‌کنند تا با التهاب و عفونت‌ها مبارزه کند. شمارش زیاد یا کم گلبول‌های سفید ممکن است با طیف وسیعی از بیماری‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت مرتبط باشد.
گلبول‌های سفید، به همراه پلاکت‌ها و گلبول‌های قرمز، ساختارهای اصلی‌ای هستند که توسط مغز استخوان شما تولید می‌شوند. به طور خاص، گلبول‌های سفید نقشی حیاتی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کنند و به مقابله با التهاب‌ها و عفونت‌ها کمک می‌نمایند.
تغییرات در سطح گلبول‌های سفید همچنین می‌تواند نشانگر مشکلات زمینه‌ای سلامت باشد. برای مثال، افزایش یا کاهش سطح گلبول‌های سفید ممکن است با عفونت‌ها، برخی از انواع سرطان یا بیماری‌های التهابی مرتبط باشد.
در ادامه، با گلبول‌های سفید بیشتر آشنا شوید؛ از جمله عملکرد آن‌ها، بیماری‌های مرتبط، و نشانه‌هایی که لازم است برای بررسی بیشتر با پزشک در میان بگذارید.
عملکرد گلبول‌های سفید چیست؟
گلبول‌های سفید بخش کلیدی از سیستم ایمنی بدن شما را تشکیل می‌دهند. آن‌ها وظیفه دارند تا با عفونت‌ها مقابله کرده و بدن را در برابر سرطان‌ها و سایر عوامل بالقوه مضر محافظت کنند.
این سلول‌ها به‌طور آزاد در خون گردش می‌کنند، اما ممکن است در پاسخ به تهدیدهایی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و آلرژن‌ها به میزان بیشتری تولید شوند. برخی از گلبول‌های سفید همچنین در پاسخ‌های التهابی در جراحات حاد و بیماری‌های خودایمنی نقش دارند.
با وجود نقش حیاتی‌ای که دارند، گلبول‌های سفید تنها ۱٪ از حجم کل خون را تشکیل می‌دهند و از نظر تعداد، به‌مراتب کمتر از گلبول‌های قرمز هستند.
انواع گلبول‌های سفید
پنج نوع مختلف از گلبول‌های سفید وجود دارد که هر یک عملکرد خاصی در بدن دارند. این سلول‌ها شامل گرانولوسیت‌ها (مانند ائوزینوفیل‌ها، بازوفیل‌ها و نوتروفیل‌ها) و همچنین مونوسیت‌ها و لنفوسیت‌ها هستند.
در ادامه عملکرد پایه هر نوع گلبول سفید را بررسی می‌کنیم:
- ائوزینوفیل‌ها: این گلبول‌های سفید به مبارزه با عفونت‌های انگلی کمک می‌کنند و همچنین ممکن است در برابر واکنش‌های آلرژیک و پاسخ‌های التهابی از بدن محافظت کنند.
- بازوفیل‌ها: این سلول‌ها عمدتاً با آلرژن‌ها مقابله می‌کنند و می‌توانند موجب بروز واکنش‌های آلرژیک شوند.
- نوتروفیل‌ها: این گلبول‌های سفید مسئول مقابله با عفونت‌های باکتریایی و قارچی هستند و ۵۵٪ تا ۷۰٪ از کل گلبول‌های سفید شما را تشکیل می‌دهند.
- مونوسیت‌ها: برخلاف سایر گلبول‌های سفید، مونوسیت‌ها عمدتاً مسئول پاک‌سازی بقایای سلولی، مانند باکتری‌ها و سلول‌های مرده هستند. آن‌ها با دیگر گلبول‌های سفید ارتباط برقرار کرده و به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا عفونت‌های احتمالی را شناسایی و مقابله کند.
- لنفوسیت‌ها: این سلول‌ها آنتی‌بادی‌های مهمی مانند سلول‌های T و B تولید می‌کنند و نقش مهمی در محافظت بدن در برابر عفونت‌های ویروسی دارند.
ساختار و آناتومی گلبول‌های سفید
تمام گلبول‌های سفید توسط مغز استخوان تولید شده و سپس وارد جریان خون و مایعات لنفاوی می‌شوند.
گلبول‌های سفید، میکروسکوپی و کروی‌شکل هستند. بیشتر آن‌ها قطری بین ۱۲ تا ۱۵ میکرومتر دارند. همچنین، همان‌طور که از نام گرانولوسیت‌ها مشخص است، این سلول‌ها دارای دانه‌هایی در مایع خود هستند که می‌توانند سرنخ‌هایی درباره نوع سلول فراهم کنند.
نمودار گلبول‌های سفید
هر نوع از گلبول‌های سفید ساختار و ظاهر هسته‌ای متفاوتی دارد، به‌ویژه زمانی که در آزمایشگاه رنگ‌آمیزی می‌شوند:
- ائوزینوفیل‌ها: دارای دو بخش مجزا در هسته هستند (دو لوبی) و به رنگ صورتی یا قرمز رنگ‌آمیزی می‌شوند.
- بازوفیل‌ها: ممکن است هسته‌ای دو لوبی داشته باشند و دارای دانه‌هایی باشند که به رنگ آبی یا بنفش رنگ‌آمیزی می‌شوند.
- نوتروفیل‌ها: دارای ۳ تا ۵ لوب در هسته هستند و معمولاً به رنگ صورتی کم‌رنگ دیده می‌شوند.
- مونوسیت‌ها: هسته‌ای به شکل C دارند و به رنگ آبی-خاکستری رنگ‌آمیزی می‌شوند.
- لنفوسیت‌ها: دارای هسته‌ای کروی هستند.
چه بیماری‌هایی بر گلبول‌های سفید تأثیر می‌گذارند؟
مغز استخوان گلبول‌های سفید را به‌عنوان بخشی از عملکرد ایمنی تولید می‌کند. اما زمانی که بیمار می‌شوید یا دچار برخی شرایط خاص پزشکی می‌شوید، بدن ممکن است کمتر یا بیشتر از حد طبیعی گلبول سفید تولید کند.
بیماری‌هایی که با کاهش تعداد گلبول سفید مرتبط هستند:
- درمان‌های سرطان: شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌توانند سلول‌های سالم مانند گلبول‌های سفید را به همراه سلول‌های سرطانی از بین ببرند.
- مشکلات مغز استخوان: مانند سرطان‌ها یا بیماری‌هایی که عملکرد مغز استخوان را مختل کرده و توانایی آن را برای تولید گلبول‌های سفید کاهش می‌دهند.
- اچ‌آی‌وی (HIV): این بیماری مزمن به گلبول‌های سفید از جمله نوتروفیل‌ها و لنفوسیت‌ها حمله می‌کند.
- برخی بیماری‌های خودایمنی: مانند لوپوس که می‌تواند سطح گلبول‌های سفید (لکوسیت‌ها) را کاهش دهد.
بیماری‌هایی که باعث افزایش تعداد گلبول‌های سفید می‌شوند:
وقتی سیستم ایمنی شما در حال مبارزه با ویروس، باکتری یا ماده خارجی است، ممکن است تعداد گلبول‌های سفید افزایش یابد. بیماری‌هایی که ممکن است باعث این افزایش شوند شامل:
- آلرژی‌ها: واکنش آلرژیک می‌تواند باعث افزایش تعداد بازوفیل‌ها و ائوزینوفیل‌ها شود.
- سرطان‌های خونی: مانند لنفوم هوچکین و لوسمی.
- بیماری‌های خودایمنی یا التهابی: این بیماری‌ها باعث می‌شوند سیستم ایمنی به خود حمله کند و ممکن است سطح ائوزینوفیل‌ها را افزایش دهند.
- بیماری‌ها یا عفونت‌های حاد: بدن شما در پاسخ به عفونت یا بیماری حاد گلبول‌های سفید بیشتری تولید می‌کند، به‌ویژه لنفوسیت‌ها و نوتروفیل‌ها.
در تمام این موارد، درمان علت زمینه‌ای به نرمال‌سازی پاسخ سیستم ایمنی و کاهش سطح گلبول‌های سفید کمک می‌کند.
عوامل دیگر که می‌توانند سطح گلبول‌های سفید را افزایش دهند:
- سیگار کشیدن
- بارداری
- استرس
- واکنش‌های دارویی نامطلوب
- رویدادهای آسیب‌زا یا جراحی اخیر
علائم رایج شرایط مرتبط با گلبول‌های سفید
علائم ممکن است بسته به علت زمینه‌ای، مانند عفونت حاد یا شرایط مزمن مانند سرطان، اچ‌آی‌وی یا بیماری خودایمنی متفاوت باشند. برخی از علائم احتمالی عبارتند از:
- تب خفیف
- لرز
- سردرد
- دردهای بدن
- درد موضعی مانند درد مفاصل در بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید
- سرفه مزمن
- ابتلا به بیماری‌ها به‌صورت مکرر
- بریدگی‌ها و زخم‌هایی که دیرتر از حد طبیعی ترمیم می‌شوند
سؤالات متداول درباره گلبول‌های سفید
محدوده طبیعی گلبول سفید چقدر است؟
محدوده طبیعی گلبول سفید برای بزرگسالان بین ۴۵۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر (µL) است. این مقادیر در کودکان بالاتر بوده و به سن بستگی دارد.
برای مثال، در نوزادان زیر ۱ سال، ۶۰۰۰ تا ۱۷۵۰۰ سلول/µL طبیعی تلقی می‌شود، در حالی که در کودکان ۱۰ ساله باید بین ۴۵۰۰ تا ۱۳۵۰۰ سلول/µL باشد.
افراد باردار نیز ممکن است دامنه بالاتری داشته باشند؛ یعنی ۵۸۰۰ تا ۱۳۲۰۰ سلول/µL.
پزشکان چگونه شمارش گلبول‌های سفید را اندازه می‌گیرند؟
پزشک ممکن است آزمایش شمارش کامل خون (CBC) را برای اندازه‌گیری گلبول‌های سفید تجویز کند. این آزمایش همچنین تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را نشان می‌دهد. CBC معمولاً اولین گام در تشخیص برخی عفونت‌ها، بیماری‌های التهابی و سرطان‌هاست.
اگر پزشک بخواهد انواع خاصی از گلبول‌های سفید را بررسی کند، آزمایش «افتراق گلبول‌های سفید» (blood differential) را نیز درخواست می‌دهد.
توجه داشته باشید که CBC و افتراق ممکن است همراه با سایر آزمایش‌ها مانند اسمیر خون انجام شوند تا تشخیص پزشکی دقیق‌تری حاصل شود.
چگونه می‌توان سطح گلبول‌های سفید را افزایش یا کاهش داد؟
افزایش یا کاهش سطح گلبول‌های سفید بستگی به میزان انحراف از محدوده طبیعی و همچنین علت زمینه‌ای دارد. اکثر افراد نیاز به درمان علت زمینه‌ای دارند، نه خود شمارش گلبول‌ها.
در مواردی که سطح گلبول‌های سفید پایین است، پزشک ممکن است علت زمینه‌ای را درمان کند یا داروهای شما را تنظیم نماید.
در این شرایط، ممکن است نیاز باشد سطح گلبول‌های سفید به‌طور منظم پایش شود، به‌ویژه اگر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنید. این پایش به پزشک کمک می‌کند تا اثر درمان را بررسی کرده و در صورت نیاز دوز دارو را تغییر دهد.
برخی از بیماران سرطانی ممکن است به داروهایی نیاز داشته باشند که عوارض جانبی درمان را کاهش دهند. یکی از این داروها فیگرستیـم (Neupogen) است که به صورت تزریقی داده می‌شود و به بدن کمک می‌کند پس از پرتودرمانی گلبول سفید تولید کند.
از سوی دیگر، اگر سطح گلبول‌های سفید خیلی بالا باشد، ممکن است نیاز به آزمایش‌ها و درمان‌های بیشتر باشد. این سطح بالا نشان می‌دهد که بدن در حال مبارزه با عفونت یا عامل مهاجم است. زمانی که علت زمینه‌ای درمان شود، شمارش گلبول‌ها ممکن است به سطح طبیعی بازگردد.
جمع‌بندی
گلبول‌های سفید بخش جدایی‌ناپذیر از سیستم ایمنی بدن شما هستند. بدون آن‌ها، بدن نمی‌تواند با عوامل بیماری‌زای روزمره، آلرژن‌ها یا مواد التهابی و عفونی مقابله کند.
وقتی سیستم ایمنی تهدیدی را شناسایی کند، سطح گلبول‌های سفید ممکن است افزایش یابد. این واکنش در طول بیماری یا آسیب حاد طبیعی است. اما اگر این سطح به طور مزمن بالا یا پایین باشد، ممکن است نشانگر یک مشکل پزشکی باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.