گیاه علف هرزه بز شاخدار، که با نام‌های اپیمدیوم، barrenwort یا Yin Yang Huo نیز شناخته می‌شود، قرن‌ها در طب سنتی چین برای درمان اختلالات جنسی و علائم پس از یائسگی استفاده شده است. این گیاه شامل گونه‌های مختلفی از جنس Epimedium است و ماده فعال آن، ایکاریین، به‌عنوان عامل اصلی فواید سلامتی آن شناخته می‌شود.
با این حال، اغلب تحقیقات درباره این گیاه بر روی حیوانات یا در شرایط آزمایشگاهی (in vitro) انجام شده‌اند. به همین دلیل، اگرچه برخی از فواید بالقوه آن مطرح شده‌اند، اما شواهد انسانی برای تأیید اثربخشی قطعی آن هنوز محدود است.
۱. ممکن است عملکرد جنسی را بهبود بخشد
یکی از رایج‌ترین دلایل مصرف علف هرزه بز شاخدار، درمان اختلال نعوظ است. ترکیب فعال این گیاه به نام ایکاریین (icariin) با مهار آنزیم فسفودی‌استراز نوع ۵ (PDE5) می‌تواند به بهبود جریان خون در آلت تناسلی کمک کند، مشابه عملکرد داروهایی مانند سیلدنافیل (ویاگرا).[4-6]
مطالعات حیوانی و آزمایشگاهی نشان داده‌اند که این گیاه می‌تواند به طور متوسط جریان خون را در اندام‌های تناسلی افزایش دهد، اما مرور منابع علمی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که هیچ مطالعه انسانی برای بررسی این اثرات وجود ندارد. بنابراین، برای تأیید اثربخشی آن در انسان به تحقیقات بیشتری نیاز است.[7-9]
۲. ممکن است از تجمع پلاک در شریان‌ها جلوگیری کند
ترکیب ایکاریین در مطالعات حیوانی نشان داده است که می‌تواند از ایجاد آترواسکلروز یا همان تجمع چربی و کلسترول در دیواره‌های شریانی جلوگیری کند. این خاصیت به دلیل ویژگی‌های ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و کاهنده کلسترول این ترکیب نسبت داده می‌شود.[10-11]
اگرچه این اثرات در مدل‌های حیوانی و آزمایشگاهی مشاهده شده‌اند، اما هنوز مشخص نیست که آیا این نتایج در انسان نیز تکرارپذیر هستند یا خیر. در کنار مصرف این مکمل، تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی گیاهی، خواب کافی، مصرف فیبر بالا، کاهش چربی‌های اشباع و فعالیت بدنی منظم نیز نقش کلیدی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارند.[12-14]
۳. ممکن است علائم یائسگی را بهبود بخشد
در طب سنتی چین (TCM)، از علف هرزه بز شاخدار برای کاهش علائم یائسگی استفاده می‌شود، زیرا ترکیب ایکاریین آن قابلیت تقلید از عملکرد استروژن را دارد. در یک مطالعه کوچک، افرادی که عصاره برگ خشک این گیاه را به مدت شش ماه مصرف کردند، افزایش سطح استروژن و کاهش کلسترول و تری‌گلیسرید را نسبت به گروه کنترل تجربه کردند.[3,15]
کاهش استروژن در دوران یائسگی خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های استخوانی را افزایش می‌دهد، چرا که استروژن نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان ایفا می‌کند. برخی مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که این گیاه ممکن است از سلامت استخوان نیز پشتیبانی کند، ولی برای تأیید این مزایا در انسان به داده‌های بالینی بیشتری نیاز است.[16-18]
نحوه مصرف علف هرزه بز شاخدار
این گیاه به شکل قرص، کپسول، پودر یا چای در دسترس است. هنوز مطالعه‌ای درباره زمان ایده‌آل مصرف یا لزوم مصرف آن با معده پر یا خالی وجود ندارد. بهترین روش مصرف، پیروی از دستور درج‌شده روی برچسب محصول و مشورت با پزشک است.[19]
دوز مصرفی
دوز استانداردی برای این مکمل تعیین نشده است. مکمل‌های طبیعی همیشه در دوزهای بالا بی‌خطر نیستند؛ بنابراین باید از مصرف بیش از حد خودداری کرده و تنها طبق توصیه پزشک یا برچسب محصول آن را مصرف کنید.[1]
آیا مصرف آن بی‌خطر است؟
در صورت رعایت موارد زیر، مصرف علف هرزه بز شاخدار معمولاً بی‌خطر تلقی می‌شود:[1]
- در دوران بارداری یا شیردهی از مصرف آن پرهیز شود، زیرا داده کافی برای اثربخشی یا ایمنی آن در این گروه‌ها وجود ندارد.
- افرادی با بیماری‌های هورمون‌وابسته مانند آندومتریوز یا سرطان پستان نباید از آن استفاده کنند، چون ترکیب ایکاریین ممکن است سطح استروژن را افزایش دهد.
- فقط به صورت کوتاه‌مدت (کمتر از ۶ ماه) مصرف شود، چرا که مصرف بلندمدت یا دوز بالا می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند.
- افراد دارای اختلالات انعقادی یا افرادی که اخیراً تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند نیز باید از مصرف آن خودداری کنند، چون ممکن است سرعت لخته شدن خون را کاهش دهد.
تداخل دارویی احتمالی
این گیاه ممکن است با برخی داروها یا مکمل‌ها تداخل داشته باشد:[1]
- داروهای ضدانعقاد یا ضدپلاکت: ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد.
- هورمون‌های استروژنی: مصرف هم‌زمان می‌تواند موجب افزایش بیش از حد سطح استروژن شود.
- داروهای فشار خون: چون این گیاه ممکن است فشار خون را کاهش دهد، مصرف آن با داروهای فشار ممکن است فشار را بیش از حد پایین بیاورد.
- داروهایی که توسط کبد متابولیزه می‌شوند: این مکمل ممکن است سرعت تجزیه برخی داروها را در کبد تغییر دهد و تأثیر آن‌ها را افزایش یا کاهش دهد.
نکاتی برای انتخاب مکمل مطمئن
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) بر مکمل‌های گیاهی نظارت سخت‌گیرانه‌ای ندارد. بنابراین باید مکمل‌هایی را انتخاب کنید که توسط سازمان‌های شخص ثالث معتبر مانند ConsumerLab، NSF International یا U.S. Pharmacopeia تست شده باشند.[20]
مهر تأیید این سازمان‌ها روی محصول فقط نشان می‌دهد که ترکیبات درج‌شده دقیق هستند و محصول آلوده نیست، اما تضمینی بر اثربخشی یا ایمنی آن نیست. بنابراین بهتر است قبل از مصرف با پزشک مشورت شود.
آیا مصرف بیش از حد ممکن است؟
برای این مکمل حد بالای مصرف (UL) تعریف نشده است، بنابراین باید از مصرف دوزهای بیش از مقدار توصیه‌شده روی برچسب یا دستور پزشک اجتناب کرد.[1]
عوارض جانبی علف هرزه بز شاخدار
مصرف این گیاه ممکن است با برخی عوارض جانبی همراه باشد. عوارض شایع شامل موارد زیر هستند:[21]
- درد شکمی
- واکنش آلرژیک
- درد
- بثورات پوستی
عوارض نادر ولی شدید نیز گزارش شده‌اند که شامل ایست تنفسی و اسپاسم عضلانی می‌شوند. در صورت بروز چنین علائمی، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.[1]
جمع‌بندی سریع
علف هرزه بز شاخدار گیاهی است که در طب سنتی چین کاربرد گسترده‌ای داشته و ممکن است در درمان اختلال نعوظ، کاهش علائم یائسگی و پیشگیری از گرفتگی شریانی مؤثر باشد. با این حال، تحقیقات کافی بر روی انسان وجود ندارد و ایمنی بلندمدت آن مشخص نیست.
در صورت تمایل به مصرف این مکمل، حتماً با پزشک مشورت کنید، به‌ویژه اگر داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید یا در معرض خطرات هورمونی قرار دارید.