بررسی تأثیر بالقوه اسیدهای چرب امگا ۳، کورکومین، ویتامین D و پروبیوتیک‌ها در کاهش علائم آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید (RA) یک بیماری خودایمنی مزمن است که موجب التهاب و تخریب در مفاصل می‌شود، و درمان‌های دارویی مانند DMARDs و بیولوژیک‌ها برای کاهش پیشرفت بیماری و کنترل علائم آن ضروری هستند. با این حال، حتی با وجود استفاده از این داروها، علائمی مانند درد مفاصل و خشکی صبحگاهی می‌توانند زندگی روزمره‌ی بیماران را مختل کنند.
مکمل‌های غذایی برای بسیاری از مبتلایان به RA جذاب هستند، زیرا آن‌ها را راهی برای کاهش علائم بدون نیاز به داروی تجویزی دیگر می‌دانند. اگرچه این مکمل‌ها درمان قطعی نیستند و جایگزینی برای داروهای تجویزی محسوب نمی‌شوند، اما شواهدی وجود دارد که برخی گیاهان دارویی یا مواد مغذی می‌توانند در کاهش علائم یا حتی فعالیت بیماری نقش داشته باشند.
هشدار مهم درباره مصرف مکمل‌ها
این رخداد نادر ممکن است زمانی رخ دهد که مخاط روده دچار آسیب شده و فرد، دوز بسیار بالایی از یک سویه‌ی خاص از پروبیوتیک مصرف کند. مشکل دیگر، نبود شواهد کافی است: مطالعات کمی در مورد تأثیر پروبیوتیک‌ها بر بیماران RA انجام شده است.
اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) ایمنی یا اثربخشی مکمل‌ها را تأیید نمی‌کند، و به همین دلیل پیش از مصرف هر مکملی، باید با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت شود. همچنین، لازم است درباره تداخل‌های دارویی احتمالی یا نگرانی‌های ایمنی اطلاعات دقیقی دریافت شود.
مکمل‌ها جایگزین غذا نیستند
کالج روماتولوژی آمریکا که راهنماهای درمانی مبتنی بر شواهد را ارائه می‌دهد، توصیه می‌کند که افراد مبتلا به RA برای جبران کمبود ویتامین یا دریافت مواد مغذی خاص ابتدا به سراغ رژیم غذایی بروند. مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین‌ها و مواد معدنی زمانی بیشترین تأثیر را دارند که از غذا به دست آیند، نه از کپسول.[1]
اگر تصمیم دارید از مکمل‌ها در کنار درمان RA استفاده کنید، حتماً ابتدا با پزشک خود مشورت کنید و به یاد داشته باشید که هیچ مکملی جای درمان اصلی تجویزشده را نمی‌گیرد. وجود بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نوع مکمل مختلف در بازار باعث می‌شود تشخیص اینکه کدام‌یک مفید است دشوار باشد.
۱. اسیدهای چرب امگا-۳
اسیدهای چرب امگا-۳ که در ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و ماهی خال‌خالی یافت می‌شوند، دارای خواص ضدالتهابی اثبات‌شده‌ای هستند. این چربی‌های ضروری می‌توانند به آرام‌سازی پاسخ ایمنی بیش‌فعال که عامل درد و تورم مفاصل در RA است، کمک کنند.[2]
بررسی چندین کارآزمایی بالینی کوچک نشان داده است که مصرف مکمل‌های امگا-۳ می‌تواند علائمی مانند خشکی صبحگاهی و حساسیت مفاصل را کاهش دهد.[3]
برای دریافت امگا-۳ از طریق رژیم غذایی، توصیه می‌شود دو تا سه بار در هفته ماهی‌هایی مانند سالمون وحشی (نه پرورشی)، ماهی خال‌خالی، کاد یا ساردین مصرف شود. دکتر نها شاه، روماتولوژیست دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا، هشدار می‌دهد که مصرف بیش از این میزان ممکن است منجر به تجمع سموم دریایی مانند جیوه شود.
همچنین می‌توان امگا-۳ را از منابع گیاهی مانند گردو، تخم شربتی یا بذر کتان دریافت کرد. اگر دریافت امگا-۳ از طریق غذا دشوار باشد، مکمل‌ها می‌توانند گزینه‌ی مناسبی باشند.
به گفته‌ی دکتر شاه، باید مکمل‌هایی را انتخاب کرد که از نظر وجود جیوه و سایر آلاینده‌ها آزمایش شده باشند. او معمولاً دوز ۵۰۰ تا ۱٬۰۰۰ میلی‌گرم، یک یا دو بار در روز را بسته به رژیم غذایی و تحمل فرد توصیه می‌کند.
همیشه قبل از مصرف مکمل‌های امگا-۳ با پزشک خود مشورت کنید، به‌ویژه اگر داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید، زیرا امگا-۳ ممکن است بر فرآیند لخته‌شدن خون تأثیر بگذارد.
۲. زردچوبه (کورکومین)
زردچوبه یک ادویه‌ی زرد طلایی است که از گیاه Curcuma longa به‌دست می‌آید و قرن‌ها در طب آیورودا و غذاهای هندی استفاده شده است. ترکیب فعال آن، کورکومین، به‌دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی مورد مطالعه قرار گرفته است.
اعتقاد بر این است که کورکومین ممکن است تعادل میان سلول‌های T التهاب‌زا و سلول‌های محافظ را بازگرداند، که این اختلال در تعادل، بخشی از مکانیسم بیماری RA است.[4]
یک فراتحلیل که در سال ۲۰۲۳ منتشر شد و شامل شش مطالعه بود، نشان داد که مکمل‌های کورکومین می‌توانند درد و تورم مفاصل را کاهش دهند و سطح التهاب را پایین بیاورند.[5]
اگرچه استفاده از زردچوبه در غذا مفید است، اما بیشتر متخصصان معتقدند که مقدار کورکومین موجود در آن برای داشتن تأثیر درمانی کافی نیست؛ به همین دلیل، مکمل‌ها با غلظت بالاتری توصیه می‌شوند. بهتر است مکمل‌هایی انتخاب شوند که عصاره‌ی فلفل سیاه (پیپرین) دارند، زیرا جذب کورکومین را افزایش می‌دهد.
با این حال، باید توجه داشت که کورکومین و فلفل سیاه ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشند، بنابراین پیش از مصرف مکمل، مشاوره با پزشک ضروری است. دوز پیشنهادی اغلب ۵۰۰ میلی‌گرم کورکومین دو بار در روز است، و بهتر است همراه با وعده‌ای که حاوی چربی است مصرف شود تا جذب بهتری داشته باشد.[4]
۳. ویتامین D
ویتامین D برای سلامت استخوان‌ها و عملکرد سیستم ایمنی بسیار حیاتی است، دو زمینه‌ای که به‌ویژه در افراد مبتلا به RA اهمیت زیادی دارد. سطح پایین این ویتامین در افراد با بیماری‌های خودایمنی، از جمله RA، شایع است.
این ویتامین در مسیرهای ایمنی بسیاری از بیماری‌ها نقش دارد، و به همین دلیل مکمل آن برای افرادی با سطح پایین توصیه می‌شود. سطح نرمال ویتامین D بین ۳۰ تا ۱۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر است.[6]
دکتر شاه می‌گوید: «من معمولاً سطح ویتامین D را بررسی می‌کنم و اگر سطح آن پایین باشد، مکمل تجویز می‌کنم تا به محدوده‌ی مناسب برسد. اگرچه شواهد درباره تأثیر مستقیم آن بر فعالیت بیماری ضدونقیض است، اما نقش آن در سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان بسیار مهم است.»
مطالعه‌ای نشان داد که مصرف هم‌زمان مکمل‌های ویتامین D و امگا-۳ ممکن است خطر بیماری‌های خودایمنی را کاهش دهد.[7]
یک فراتحلیل منتشرشده در سال ۲۰۲۵ نشان داد که مکمل ویتامین D می‌تواند نشانگرهای التهابی مانند CRP و شدت بیماری RA را کاهش دهد، اگرچه درباره دوز ایده‌آل و مدت مصرف هنوز نتیجه‌گیری قطعی نشده است.[8]
نور خورشید به تولید طبیعی ویتامین D در بدن کمک می‌کند، اما بسیاری از افراد، به‌ویژه کسانی با پوست تیره یا محدودیت در قرارگیری در معرض آفتاب، ممکن است نیاز بیشتری داشته باشند.
گام نخست، بررسی سطح ویتامین D توسط پزشک است. در صورت کمبود، می‌توان با مصرف مواد غذایی غنی‌شده مانند شیر، ماست، غلات صبحانه و آب پرتقال این کمبود را جبران کرد.
بسیاری از مطالعات از دوز روزانه ۲٬۰۰۰ واحد بین‌المللی (IU) استفاده کرده‌اند، اما دوزهای بالا ممکن است سمی باشند، بنابراین پیش از افزودن مکمل ویتامین D به برنامه‌ی درمانی RA، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
۴. پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که از سلامت دستگاه گوارش پشتیبانی می‌کنند، و تحقیقات نوظهور نشان می‌دهد که ممکن است در تنظیم سیستم ایمنی نیز نقش داشته باشند. این ارتباط باعث شده تا تحقیقات گسترده‌ای در زمینه‌ی بیماری‌های خودایمنی مانند RA آغاز شود.
با این حال، دکتر شاه می‌گوید که داده‌های فعلی هنوز کافی نیستند. «مطالعه‌ای امیدوارکننده در سال ۲۰۱۴ نشان داد که Lactobacillus casei می‌تواند در بهبود نشانگرهای التهابی و علائم RA مؤثر باشد، اما نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد.»[9]
یکی از نگرانی‌ها این است که برخی بیماران به‌دلیل مصرف داروهای بیولوژیک، سیستم ایمنی ضعیفی دارند. اگرچه این اتفاق بسیار نادر است، اما مواردی گزارش شده که باکتری‌های موجود در مکمل پروبیوتیک از روده به جریان خون منتقل شده و منجر به سپسیس شده‌اند، که می‌تواند کشنده باشد.
دکتر شاه می‌گوید: «شاید در ۵ یا ۱۰ سال آینده، مطالعاتی پیشرفته داشته باشیم که بتوانیم دربارهٔ یک سویه‌ی خاص از پروبیوتیک که برای اکثر بیماران مفید است اظهارنظر قطعی کنیم، اما در حال حاضر چنین شواهدی نداریم.»
باز هم توصیه‌ی اصلی، اصلاح رژیم غذایی به‌جای مصرف مکمل است. غذاهای تخمیرشده مانند ماست، کفیر، کلم‌ترش و کیمچی به‌طور طبیعی دارای پروبیوتیک هستند. همچنین باید از رژیمی سرشار از حبوبات، میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل استفاده کرد تا مقدار فیبر روزانه‌ی توصیه‌شده که بین ۲۵ تا ۳۰ گرم است تأمین شود.
توصیه‌های نهایی درباره‌ی مکمل‌ها
اگرچه مکمل‌های غذایی ممکن است فوایدی داشته باشند، اما ریسک‌هایی نیز دارند؛ به‌ویژه در صورت مصرف چندین مکمل هم‌زمان یا تداخل آن‌ها با داروهای تجویزی یا استفاده از برندهایی که از نظر خلوص بررسی نشده‌اند. بهتر است برندهایی را انتخاب کنید که توسط نهادهای مستقل مانند ConsumerLab.com آزمایش و تأیید شده‌اند.
همیشه پیش از شروع هر مکملی با پزشک خود مشورت کنید.
جمع‌بندی
مکمل‌ها می‌توانند در کاهش علائم آرتریت روماتوئید (RA) مؤثر باشند، اما باید به‌عنوان مکمل درمان دارویی در نظر گرفته شوند، نه جایگزین آن. اکثر متخصصان تغذیه‌ی صحیح و «رویکرد مبتنی بر غذا» را برای دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی توصیه می‌کنند.
تحقیقات مربوط به پروبیوتیک‌ها در RA هنوز در مراحل اولیه است و تنها تعداد کمی از سویه‌ها اثرات امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند. در حال حاضر، رژیمی سرشار از فیبر و غذاهای تخمیرشده ایمن‌ترین راه برای حمایت از سلامت روده است.
همیشه پیش از شروع هرگونه مکمل با متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید، چراکه برخی محصولات ممکن است با داروهای مصرفی تداخل داشته باشند یا برای افرادی با سیستم ایمنی ضعیف خطرآفرین باشند.
