آفت دهان که در اصطلاح پزشکی به آن “زخم آفتی” (Aphthous Ulcer) نیز گفته می‌شود، زخم‌های کوچک، سطحی و دردناکی هستند که در داخل دهان ظاهر می‌شوند. این ضایعات معمولاً در ناحیه داخلی لب‌ها، گونه‌ها، کف دهان یا اطراف لثه‌ها ایجاد می‌شوند. از جمله عوامل محرک ایجاد آفت می‌توان به استرس، آسیب‌های جزئی در ناحیه دهان، تغییرات هورمونی، و کمبود برخی ویتامین‌ها، به‌ویژه ویتامین B12 و فولات، اشاره کرد. آفت‌ها معمولاً خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان خاصی طی یک تا دو هفته بهبود می‌یابند.
با این حال، در صورت تمایل به تسکین درد و تسریع روند بهبودی، روش‌های طبیعی و خانگی مؤثری وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به‌کار گرفت. در ادامه به معرفی هشت مورد از این درمان‌های خانگی همراه با توضیحات علمی خواهیم پرداخت.
۱. دهان‌شویه با آب‌نمک
استفاده از دهان‌شویه آب‌نمک (محلول سالین) یکی از ساده‌ترین و در عین حال مؤثرترین راهکارهای خانگی برای بهبود آفت دهان است. نمک دارای خواص ضدباکتری طبیعی است و می‌تواند به کاهش التهاب، پاک‌سازی محل زخم، جلوگیری از عفونت ثانویه، و تحریک روند ترمیم بافت کمک کند. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که شست‌وشوی دهان با محلول نمکی می‌تواند شرایط محیطی دهان را برای رشد باکتری‌های مضر نامطلوب کرده و التهاب موضعی را کاهش دهد.
روش استفاده:
- نصف قاشق چای‌خوری نمک را در یک لیوان آب گرم (حدود ۲۵۰ میلی‌لیتر) حل کنید.
- محلول را به مدت ۳۰ ثانیه در دهان بچرخانید، سپس بیرون بریزید.
- این کار را ۲ تا ۳ بار در روز تکرار کنید تا زخم کاملاً بهبود یابد.
۲. چای بابونه
بابونه دارای خواص ضدالتهابی، آنتی‌سپتیک (ضدعفونی‌کننده)، و التیام‌بخش طبیعی است که می‌تواند در کاهش التهاب، تسکین درد و تحریک بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده دهان مؤثر باشد. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که ترکیبات فعال موجود در عصاره گل بابونه مانند “آزولن” و “آلفا-بیزابولول” به عنوان عوامل ضدالتهابی عمل کرده و می‌توانند به تسریع بهبود آفت کمک کنند.
روش استفاده:
- یک عدد تی‌بگ (کیسه چای) بابونه را در آب داغ دم کنید.
- پس از کمی خنک شدن، می‌توانید چای را بنوشید یا تی‌بگ مرطوب را مستقیماً روی آفت قرار دهید و به مدت چند دقیقه نگه دارید.
- این کار را روزانه ۳ تا ۴ بار تکرار کنید.
۳. سرکه سیب
سرکه سیب دارای خاصیت ضدباکتری و تنظیم‌کننده pH دهان است. با کاهش اسیدیته دهان، می‌تواند محیط را برای رشد میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا نامناسب کند و به روند بهبود کمک نماید. با این حال، اسیدی بودن سرکه ممکن است موجب سوزش شود و اگر به‌طور مکرر یا بدون رقیق‌سازی مصرف شود، می‌تواند به مینای دندان آسیب وارد کند. بنابراین استفاده از آن باید با احتیاط و در مقادیر محدود انجام شود.
روش استفاده:
- یک قاشق چای‌خوری سرکه سیب را در نیم تا یک لیوان آب (۱۲۰ تا ۲۵۰ میلی‌لیتر) رقیق کنید.
- محلول را به مدت ۳۰ ثانیه در دهان بچرخانید و سپس بیرون بریزید.
- دهان را با آب ساده بشویید.
- حداکثر یک‌بار در روز استفاده شود تا از تحریک و آسیب به دندان‌ها جلوگیری شود.
۴. پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه)
پراکسید هیدروژن ۳٪ یک محلول ضدعفونی‌کننده ملایم است که با خاصیت ضدباکتری خود می‌تواند زخم‌های دهانی را تمیز نگه داشته و از عفونت جلوگیری کند. همچنین، این ماده می‌تواند التهاب را کاهش داده و فرآیند ترمیم سلولی را سرعت بخشد. توجه داشته باشید که بلعیدن این ماده خطرناک است و باید کاملاً از بلع آن خودداری شود.
روش استفاده:
- مقدار مساوی از آب و پراکسید هیدروژن ۳٪ را با هم مخلوط کنید.
- یک پنبه یا گوش‌پاک‌کن را به محلول آغشته کرده و به‌آرامی روی زخم بمالید.
- اجازه دهید چند ثانیه باقی بماند، سپس دهان را با آب بشویید.
- این عمل را روزانه ۳ تا ۴ بار تکرار کنید.
۵. خمیر جوش شیرین
جوش شیرین (سدیم بیکربنات) یک ماده قلیایی است که می‌تواند اسیدهای تحریک‌کننده موجود در دهان را خنثی کرده و به کاهش التهاب و درد کمک کند. علاوه بر آن، توانایی این ماده در متعادل‌سازی pH دهان، رشد باکتری‌های مضر را مهار می‌کند.
روش استفاده:
- یک قاشق چای‌خوری جوش شیرین را با چند قطره آب مخلوط کرده تا خمیری نرم به‌دست آید.
- این خمیر را به‌آرامی روی آفت قرار دهید و پس از چند دقیقه با آب گرم بشویید.
- می‌توانید این کار را یک تا دو بار در روز انجام دهید.
۶. عسل طبیعی
عسل به دلیل دارا بودن آنزیم‌ها، ترکیبات فنولی و خاصیت ضدباکتریایی، یک درمان طبیعی و مؤثر برای آفت دهان است. مطالعات علمی نشان داده‌اند که عسل می‌تواند به‌طور مؤثری اندازه و شدت آفت را کاهش داده و زمان بهبود را کوتاه کند. همچنین با ایجاد یک لایه محافظ روی زخم، از تحریکات خارجی جلوگیری می‌کند.
روش استفاده:
- ابتدا دهان خود را با آب بشویید.
- مقدار کمی عسل خام (ترجیحاً عسل ارگانیک یا مانوکا) را روی زخم بمالید.
- عسل را قورت دهید و نه اینکه بیرون بریزید تا از خواص درمانی آن بهره ببرید.
- این کار را چند بار در روز تکرار کنید.
۷. ژل آلوئه‌ورا
ژل آلوئه‌ورا که از برگ گیاه آلوئه استخراج می‌شود، اثرات ضدالتهابی و تسکین‌دهنده قوی دارد و برای درمان زخم‌های دهانی بسیار مؤثر شناخته شده است. ترکیبات فعالی مانند “آلوئه‌ورین” در این ژل باعث کاهش درد و افزایش سرعت ترمیم سلول‌ها می‌شوند.
روش استفاده:
- مقدار کمی ژل خالص آلوئه‌ورا را مستقیماً روی زخم دهانی بمالید.
- پس از استفاده، حداقل ۳۰ تا ۶۰ دقیقه از خوردن یا نوشیدن خودداری کنید.
- این فرآیند را تا ۳ بار در روز تکرار کنید.
۸. مکمل‌های ویتامین B
کمبود ویتامین B12، B6 و فولات در بدن می‌تواند به بروز مکرر آفت‌های دهانی منجر شود. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که افراد دارای سطح پایین ویتامین B در خون بیشتر در معرض زخم‌های آفتی هستند و مصرف مکمل‌های این گروه ویتامینی می‌تواند به پیشگیری یا کاهش شدت آفت کمک کند.
روش استفاده:
- از مکمل‌های ویتامین B12 طبق تجویز پزشک یا داروساز استفاده کنید.
- مواد غذایی غنی از ویتامین B12 مانند تخم‌مرغ، لبنیات، گوشت، ماهی و غلات غنی‌شده را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
- بررسی سطح ویتامین‌های خون به‌ویژه در موارد ابتلا به آفت‌های مکرر توصیه می‌شود.
پیشگیری و عوامل محرک
برای پیشگیری از بروز آفت یا کاهش شدت آن، باید عوامل محرک را شناسایی کرده و از آن‌ها پرهیز کرد. برای مثال، استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی الکل می‌تواند مخاط دهان را تحریک کرده و شدت آفت را افزایش دهد.
راهکارهای پیشنهادی برای پیشگیری شامل:
- مسواک زدن روزانه دوبار و نخ دندان کشیدن برای حفظ بهداشت دهان و دندان.
- استفاده از مسواک نرم و اجتناب از فشار بیش‌ازحد هنگام مسواک زدن.
- نوشیدن آب کافی در طول روز برای جلوگیری از خشکی دهان.
- پرهیز از مصرف غذاهای تند، شور، اسیدی، خشک و ترد که ممکن است زخم ایجاد یا تحریک کنند.
- کاهش استرس با استفاده از تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق.
- مراجعه منظم به دندان‌پزشک جهت بررسی وضعیت دهان و دندان.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در اغلب موارد، آفت‌های دهانی بدون نیاز به درمان خاصی ظرف یک تا دو هفته بهبود می‌یابند. با این حال، در شرایط زیر مراجعه به پزشک یا دندان‌پزشک ضروری است:
- زخم‌هایی که بزرگ‌تر از حد معمول هستند یا بیش از دو هفته باقی می‌مانند.
- بروز همزمان چند آفت یا عودهای مکرر بدون دلیل مشخص.
- همراهی زخم‌ها با علائمی مانند تب، سردرد، بثورات پوستی یا اسهال.
جمع‌بندی
آفت دهان اگرچه دردناک است، اما در بیشتر موارد خوش‌خیم بوده و با کمک روش‌های طبیعی نظیر استفاده از عسل، آلوئه‌ورا، چای بابونه یا آب‌نمک قابل کنترل و درمان است. رعایت بهداشت دهان، شناسایی عوامل محرک و مدیریت تغذیه و استرس نقش مؤثری در کاهش دفعات بروز آفت دارند. در صورت طولانی شدن علائم یا شک به بیماری زمینه‌ای، حتماً به پزشک مراجعه شود.