۹ درمان خانگی با پشتوانه علمی برای زخم معده

برخی از غذاها، گیاهان دارویی و مکمل‌ها ممکن است به بدن شما کمک کنند تا با باکتری‌هایی که معمولاً عامل زخم‌های معده هستند مقابله کند.

زخم‌های معده یا همان زخم‌های گاستریک، ضایعاتی هستند که در لایه پوشاننده معده ایجاد می‌شوند.

این زخم‌ها می‌توانند به دلایل مختلفی به وجود بیایند که باعث بر هم خوردن تعادل محیط معده می‌شوند. شایع‌ترین دلیل، عفونتی است که توسط باکتری هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می‌شود.

عوامل رایج دیگر شامل مصرف بیش از حد الکل، سیگار کشیدن و استفاده مکرر از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین و ایبوپروفن است.

درمان‌های رایج ضدزخم معمولاً به داروهایی متکی هستند که می‌توانند عوارض جانبی ناخوشایندی مانند سردرد و اسهال ایجاد کنند. به همین دلیل، علاقه به درمان‌های جایگزین به‌طور پیوسته افزایش یافته و این علاقه هم از سوی متخصصان پزشکی و هم افراد مبتلا به زخم‌های معده حمایت شده است.

مهم است بدانید درمان‌های خانگی نباید جایگزین درمان‌های پزشکی شوند، بلکه می‌توانند در کنار درمان‌های تجویز شده توسط پزشک به کاهش علائم کمک کنند.

در ادامه ۹ درمان خانگی که ممکن است برای زخم معده مفید باشند را معرفی می‌کنیم.

بسیار عالی. در ادامه، مقاله را بخش به بخش با توضیحات علمی بیشتر و مکانیسم‌های بیوشیمیایی مرتبط گسترش می‌دهم. این نسخه دقیق، روان، طولانی‌تر و علمی‌تر از ترجمه‌ی قبلی خواهد بود، بدون هیچ‌گونه حذف جمله‌ای از متن اصلی:

۱. آب کلم

کلم یکی از درمان‌های طبیعی رایج برای زخم معده محسوب می‌شود. این گیاه سرشار از ویتامین C است؛ ویتامینی که به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی شناخته می‌شود و در تحقیقات علمی مختلف مشخص شده که می‌تواند به پیشگیری و درمان عفونت‌های ناشی از باکتری Helicobacter pylori کمک کند؛ همان باکتری‌ای که عامل اصلی ابتلا به زخم‌های معده شناخته می‌شود.

مکانیسم عملکرد ویتامین C در این زمینه به توانایی آن در کاهش استرس اکسیداتیو مربوط است. زمانی که H. pylori به سلول‌های پوشش داخلی معده حمله می‌کند، موجب ایجاد التهاب و آسیب اکسیداتیو به سلول‌ها می‌شود. ویتامین C با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، محیط معده را متعادل‌تر کرده و از تخریب سلول‌های اپی‌تلیال جلوگیری می‌کند. همچنین، ویتامین C می‌تواند پاسخ ایمنی را تقویت کرده و به حذف این باکتری کمک کند.

اگرچه شواهد اولیه اثر مثبت آب کلم را در تسریع روند بهبود زخم‌های معده تأیید کرده‌اند، اما برای تعیین دقیق دوز مؤثر، مدت زمان مصرف و مکانسیم‌های دقیق‌تر اثرگذاری آن، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

۲. شیرین‌بیان (Licorice)

شیرین‌بیان گیاهی است بومی مناطق آسیایی و حوزه مدیترانه، که ریشه خشک‌شده آن در طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها، به‌ویژه اختلالات گوارشی، به‌کار می‌رود. مطالعات علمی نشان داده‌اند که ریشه شیرین‌بیان می‌تواند دارای خواص پیشگیرانه و درمانی برای زخم معده باشد.

یکی از مکانیسم‌های مهم عملکرد شیرین‌بیان، تحریک سلول‌های معده و روده به ترشح مخاط (موکوس) بیشتر است. این مخاط مانند یک سد دفاعی، سطح داخلی معده را می‌پوشاند و از آن در برابر تماس مستقیم با اسید معده و آنزیم‌های گوارشی مانند پپسین محافظت می‌کند. افزایش ضخامت و چسبندگی لایه مخاطی، به‌طور قابل توجهی از نفوذ باکتری‌ها و عوامل آسیب‌رسان به بافت معده جلوگیری می‌کند.

علاوه‌براین، ترکیب فعال موجود در شیرین‌بیان به نام «گلیسیرریزین» (glycyrrhizin) دارای خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی است و می‌تواند به کاهش رشد H. pylori کمک کند. اما باید توجه داشت که مصرف بیش از حد گلیسیرریزین ممکن است باعث افزایش فشار خون و کاهش پتاسیم خون شود، بنابراین توصیه می‌شود از فرآورده‌هایی با عنوان “DGL” یا «شیرین‌بیان فاقد گلیسیرریزین» استفاده شود.

لازم به ذکر است که شیرین‌بیان موجود در شکلات‌ها و آب‌نبات‌ها فاقد این ترکیبات دارویی بوده و مصرف آن‌ها نه‌تنها فایده‌ای ندارد، بلکه به دلیل قند بالا ممکن است مضر باشد.

۳. عسل

عسل ماده‌ای سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است که با بسیاری از مزایای سلامت مرتبط است. در زمینه زخم معده، عسل ممکن است با جلوگیری از تشکیل زخم‌های جدید و تسریع در بهبود زخم‌های موجود مؤثر باشد.

مکانیسم‌های عملکردی عسل در بهبود زخم شامل خواص ضدباکتریایی و التیام‌بخشی آن است. عسل حاوی آنزیم‌هایی مانند گلوکز اکسیداز است که در تماس با مایعات بدن، پراکسید هیدروژن تولید می‌کند؛ این ماده ضدباکتری طبیعی می‌تواند باعث مهار رشد H. pylori شود.

از طرف دیگر، عسل با حفظ رطوبت محیط زخم، جلوگیری از نکروز سلولی و تسریع در نوسازی بافت‌ها، روند ترمیم زخم‌های گوارشی را تسریع می‌کند. همچنین، برخی ترکیبات پلی‌فنولی موجود در عسل مانند اسید گالیک و کوئرستین نیز نقش آنتی‌اکسیدانی ایفا کرده و از التهاب و آسیب اکسیداتیو جلوگیری می‌کنند.

۴. سیر

سیر یکی دیگر از مواد غذایی شناخته‌شده به‌خاطر خواص ضدباکتریایی و ضدویروسی آن است. این خواص بیشتر به ترکیبات سولفوردار فعال آن مانند آلیسین (allicin) نسبت داده می‌شود که پس از خرد شدن یا له شدن سیر آزاد می‌شود.

در مورد زخم معده، آلیسین قادر است باکتری‌های مقاوم مانند H. pylori را از بین ببرد یا رشد آن‌ها را مهار کند. همچنین، سیر با مهار مسیرهای التهابی مانند NF-κB و کاهش ترشح سیتوکین‌های التهابی نظیر TNF-α، موجب کاهش التهاب مخاط معده می‌شود.

برخی شواهد حاکی از آن‌اند که مصرف سیر ممکن است به ترمیم مخاط آسیب‌دیده معده کمک کرده و سطح دفاع موکوسی را افزایش دهد، هرچند در افراد حساس، مصرف خام آن ممکن است باعث تحریک مخاط شود، بنابراین بهتر است همراه غذا یا به‌صورت پخته مصرف شود.

۵. زردچوبه

زردچوبه گیاهی بومی جنوب آسیاست که در آشپزی هند کاربرد فراوانی دارد. رنگ زرد درخشان این ادویه به‌دلیل حضور ترکیب فعالی به نام «کورکومین» (curcumin) است که مسئول اثرات درمانی متعدد آن شناخته می‌شود.

کورکومین دارای خواص ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی، ضدباکتریایی و حتی ضدسرطانی است. در مطالعات آزمایشگاهی نشان داده شده که کورکومین قادر است از چسبیدن باکتری H. pylori به سلول‌های پوشش معده جلوگیری کند، همچنین ترشح سیتوکین‌های التهابی را کاهش داده و فعالیت آنزیم‌های دخیل در تولید رادیکال‌های آزاد مانند COX-2 و iNOS را مهار کند.

علاوه‌براین، زردچوبه می‌تواند ترشح موکوس معده را افزایش دهد و با ایجاد یک لایه محافظ روی اپی‌تلیوم معده، از آسیب ناشی از اسید جلوگیری کند.

۶. صمغ مستکی (Mastic)

صمغ مستکی، صمغ رزینی درخت Pistacia lentiscus است که به‌طور سنتی برای درمان بیماری‌های گوارشی مانند زخم معده و بیماری کرون استفاده می‌شود. این ماده به‌صورت طبیعی به شکل قطره‌های شفاف از تنه درخت خارج می‌شود و پس از خشک شدن، بافتی مانند آدامس پیدا می‌کند.

مطالعات مدرن نشان داده‌اند که صمغ مستکی دارای ترکیباتی با خواص ضدباکتریایی و ضدالتهابی است که می‌توانند رشد H. pylori را مهار کرده و التهاب دیواره معده را کاهش دهند. در یک مرور علمی منتشرشده در سال ۲۰۲۳، مشخص شد که مستکی می‌تواند علاوه بر کاهش التهاب، در بهبود علائم زخم مانند درد شکم، تهوع و سوءهاضمه نقش داشته باشد.

ترکیبات مؤثر مستکی شامل ترپنوئیدهایی مانند آلفا-پینن، بتا-میرسن و لیمونن هستند که از طریق مهار مسیرهای التهابی و کاهش پراکسیداسیون لیپیدها عمل می‌کنند.

۷. فلفل چیلی

باور عمومی این است که مصرف زیاد فلفل چیلی ممکن است موجب زخم معده شود. اما تحقیقات جدید خلاف این عقیده را نشان می‌دهند. در واقع، مصرف متعادل فلفل چیلی ممکن است اثرات محافظتی بر معده داشته باشد.

ماده فعال اصلی فلفل چیلی، «کپسایسین» (capsaicin) است که دارای خواص ضدالتهابی، ضد درد و تنظیم‌کننده اسید معده است. کپسایسین با مهار ترشح بیش‌ازحد اسید معده و افزایش جریان خون در لایه زیرین مخاط معده، به حفظ یکپارچگی ساختار آن کمک می‌کند. همچنین، کپسایسین ترشح موکوس را تحریک کرده و از زخم‌شدن بافت‌های معده جلوگیری می‌کند.

۸. آلوئه‌ورا

آلوئه‌ورا گیاهی است که به‌طور گسترده در صنایع دارویی، آرایشی و غذایی استفاده می‌شود. این گیاه به‌طور خاص به‌دلیل خواص التیام‌دهنده و ضدباکتریایی‌اش شناخته می‌شود.

در زمینه زخم معده، مطالعات علمی (از جمله یک بررسی در سال ۲۰۲۴) نشان داده‌اند که آلوئه‌ورا می‌تواند سطح اسید معده را کاهش داده و از آسیب بیشتر به بافت معده جلوگیری کند. ترکیباتی مانند آلوئین و امودین در آلوئه‌ورا باعث کاهش التهاب و تحریک بازسازی مخاط معده می‌شوند. همچنین، خاصیت آب‌رسانی این گیاه به حفظ یک محیط مرطوب و ترمیم‌پذیر کمک می‌کند.

۹. پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که می‌توانند تأثیرات مثبتی بر سلامت سیستم گوارشی بگذارند. این اثرات از تقویت سد دفاعی روده گرفته تا بهبود عملکرد سیستم ایمنی متغیر هستند.

در خصوص زخم معده، پروبیوتیک‌ها ممکن است از طریق چند مکانیسم عمل کنند:

1. رقابت با H. pylori برای اتصال به سلول‌های اپی‌تلیال معده؛
2. ترشح ترکیبات ضدباکتری مانند باکتریوسین‌ها؛
3. تقویت ترشح موکوس محافظ مخاط معده؛
4. تعدیل پاسخ‌های ایمنی و کاهش التهاب موضعی.

منابع غذایی غنی از پروبیوتیک شامل سبزیجات تخمیرشده، تمپه، میسو، کفیر، کیمچی، ساورکرات و کومبوچا هستند. همچنین، مکمل‌های پروبیوتیک نیز در دسترس‌اند که می‌توانند به‌عنوان درمان مکمل زخم معده استفاده شوند.

اگر مایلی، می‌توانم هرکدام از این بخش‌ها را بیشتر باز کنم، مثلاً مکانیسم عملکرد آنتی‌اکسیدان‌های خاص، مسیرهای مولکولی درگیر، یا نتایج پژوهش‌های دقیق‌تر بالینی را هم توضیح دهم. فقط بگو کدام مورد را عمیق‌تر بررسی کنیم.

منبع