میزان تخمینی فیلتراسیون گلومرولی (eGFR): آزمایش و سطوح آن

نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی چیست؟

نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) یک برآورد ریاضی از عملکرد کلیه‌هاست که بر اساس آزمایش خون برای اندازه‌گیری کراتینین یا سیستاتین C محاسبه می‌شود. این شاخص، عملکرد گلومرول‌ها — رگ‌های خونی بسیار کوچکی که در کلیه‌ها قرار دارند و مسئول تصفیه مواد زائد از خون هستند — را در طول یک دقیقه نشان می‌دهد.

زمانی که گلومرول‌ها نتوانند خون را به‌درستی تصفیه کنند، سطح سموم در خون افزایش می‌یابد که می‌تواند منجر به بیماری مزمن کلیه (CKD) شود. این وضعیت ممکن است بی‌علامت آغاز شود، اما در صورت عدم تشخیص و درمان، به نارسایی کلیه منجر خواهد شد.

جزئیات آزمایش

چه زمانی پزشکان eGFR را محاسبه می‌کنند؟

در اغلب آزمایش‌های خون مربوط به بررسی‌های روتین، eGFR به‌عنوان بخشی از پانل متابولیک پایه بررسی می‌شود. پزشک ممکن است برای تشخیص بیماری مزمن کلیه و تعیین شدت آن نیز از eGFR استفاده کند.

این شاخص همچنین برای پایش سلامت کلیه‌ها در افرادی که شرایط زمینه‌ای یا داروهایی دارند که ممکن است به کلیه آسیب بزند به کار می‌رود. این کاربرد به پزشکان اجازه می‌دهد قبل از بروز علائم شدید، مشکل را شناسایی و کنترل کنند.

در چه شرایطی eGFR کنترل می‌شود؟

پزشک ممکن است eGFR را در افرادی با شرایط زیر بررسی کند:

• سابقه خانوادگی بیماری مزمن کلیه
• شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۲۵ (اضافه‌وزن یا چاقی)
• بیماری‌های مادرزادی که عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار می‌دهند
• دیابت
• عفونت‌های مکرر یا انسداد مجاری ادراری
• بیماری قلبی، از جمله بیماری عروق کرونر
• فشار خون بالا
• دریافت پیوند کلیه

داشتن هر یک از شرایط فوق، احتمال بروز آسیب به کلیه‌ها را افزایش می‌دهد و بررسی منظم eGFR می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد.

پزشکان چگونه eGFR را محاسبه می‌کنند؟

برای تخمین نرخ فیلتراسیون گلومرولی، پزشکان از یک فرمول خاص استفاده می‌کنند که مبتنی بر سطح کراتینین یا سیستاتین C در خون، به‌همراه اطلاعاتی مانند سن، جنسیت، قد و وزن بیمار است.

کراتینین محصول جانبی متابولیسم کراتین است که انرژی عضلات را فراهم می‌کند و در خون گردش می‌یابد و توسط کلیه‌ها دفع می‌شود. اگر کلیه‌ها به‌درستی کار نکنند، کراتینین در خون تجمع می‌یابد که نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کلیه‌هاست.

در برخی موارد، سطح سیستاتین C اندازه‌گیری می‌شود، به‌ویژه اگر نتایج کراتینین واضح نباشد. سیستاتین C پروتئینی کوچک است که توسط سلول‌های بدن تولید می‌شود و عواملی مانند سن، توده عضلانی یا رژیم غذایی بر سطح آن تأثیر نمی‌گذارند.

در افراد مسن یا دارای توده عضلانی بالا، سیستاتین C ممکن است نمای دقیق‌تری از عملکرد کلیه نسبت به کراتینین ارائه دهد. این موضوع اهمیت انتخاب شاخص مناسب را در تفسیر نتایج نشان می‌دهد.

چگونه برای انجام این آزمایش آماده شوم؟

آزمایش خون eGFR به‌ویژه برای کراتینین بسیار حساس است و رعایت توصیه‌های پزشک پیش از آزمایش ضروری است. این توصیه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پرهیز از خوردن غذا و فقط نوشیدن مایعات (ناشتا بودن)
• قطع موقت برخی داروها
• اجتناب از مصرف گوشت یک یا دو روز پیش از آزمایش

عدم رعایت این موارد ممکن است موجب شود نتیجه‌ی آزمایش eGFR دقیق نباشد. آمادگی مناسب، دقت تفسیر نتایج را افزایش می‌دهد.

چه چیزی در طول آزمایش انتظار می‌رود؟

آزمایش eGFR معمولاً بخشی از یک آزمایش خون معمول است و نمونه خون از یک ورید در بازوی شما گرفته می‌شود. سپس نمونه به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا میزان کراتینین یا سیستاتین C اندازه‌گیری شود.

اگر از سوزن ترس دارید، حتماً به پزشک اطلاع دهید تا روش‌هایی برای کاهش اضطراب پیشنهاد دهد. این می‌تواند تجربه شما را آسان‌تر و کمتر استرس‌زا کند.

پس از انجام آزمایش چه اتفاقی می‌افتد؟

پس از گرفتن نمونه خون، یک بانداژ روی محل تزریق قرار داده می‌شود و ممکن است از شما خواسته شود چند دقیقه استراحت کنید. پس از آن‌که پزشک اطمینان حاصل کرد که حال عمومی شما مساعد است، می‌توانید محل را ترک کنید.

این فرآیند ساده و بدون دردسر است، اما رعایت توصیه‌های پس از خون‌گیری (مانند فشار روی محل تزریق) برای پیشگیری از کبودی اهمیت دارد.

آیا آزمایش eGFR خطر دارد؟

آزمایش eGFR بسیار ایمن است و عوارض آن معمولاً خفیف و گذرا هستند. عوارض شایع عبارت‌اند از:

• درد خفیف در محل تزریق
• خونریزی جزئی
• کبودی

در موارد نادر، ممکن است فرد دچار غش، یا در محل تزریق دچار عفونت شود. رعایت بهداشت و استفاده از تجهیزات استریل احتمال این موارد را بسیار کاهش می‌دهد.

نتایج و پیگیری

eGFR چه اطلاعاتی در مورد سلامت کلیه‌ها می‌دهد؟

میزان eGFR بین ۹۰ تا ۱۲۰ نرمال تلقی می‌شود، در حالی که مقدار بین ۰ تا ۱۵ نشان‌دهنده نارسایی کلیه است.

پزشکان با استفاده از این شاخص، مراحل مختلف بیماری کلیه را تشخیص و پایش می‌کنند تا مداخلات درمانی مناسب انجام شود. تشخیص زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

مقادیر eGFR چه مفهومی دارند؟

در بزرگسالان، مقدار نرمال eGFR حدود ۱۰۰ است و مقدار ۰ نشان‌دهنده توقف کامل عملکرد کلیه‌هاست. اگر مقدار eGFR به‌مدت سه ماه زیر ۶۰ باقی بماند، پزشک ممکن است بیماری مزمن کلیه را تشخیص دهد.

eGFR با افزایش سن کاهش می‌یابد، حتی در غیاب بیماری کلیوی. جدول زیر محدوده نرمال eGFR را بر اساس سن نشان می‌دهد:

کدام مرحله از eGFR نشان‌دهنده نارسایی کلیه است؟

بیماری مزمن کلیه پنج مرحله دارد که مرحله پنجم نشانه نارسایی کلیه است:

• مرحله I: eGFR بالاتر از ۹۰ ولی پایین‌تر از ۱۰۰؛ آسیب خفیف کلیوی با عملکرد خوب
• مرحله II: eGFR بین ۶۰ تا ۸۹؛ آسیب کلیوی بیشتر ولی عملکرد هنوز مناسب
• مرحله III: eGFR بین ۳۰ تا ۵۹؛ کاهش خفیف تا شدید عملکرد کلیه همراه با علائم
• مرحله IV: eGFR بین ۱۵ تا ۲۹؛ کاهش شدید عملکرد کلیه
• مرحله V: eGFR کمتر از ۱۵؛ عملکرد کمتر از ۱۵ درصد و خطر جدی بدون دیالیز یا پیوند کلیه

چه زمانی نتایج آزمایش eGFR آماده می‌شود؟

نتایج آزمایش خون eGFR معمولاً ظرف چند روز پس از خون‌گیری آماده می‌شود. پزشک با بررسی نتایج، در مورد اقدامات بعدی تصمیم‌گیری می‌کند.

اگر نتایج غیرعادی باشد، مراحل بعدی چیست؟

در صورت غیرعادی‌بودن نتایج eGFR، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی تجویز کند، مانند:

• آزمایش ادرار (Urinalysis): برای بررسی نشانه‌های اولیه آسیب کلیه مانند آلبومین یا خون در ادرار
• سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن کلیه: برای تشخیص مشکلات ساختاری مثل سنگ کلیه یا توده‌ها
• تست کلیرانس کراتینین (جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته): برای سنجش میزان کراتینین در ادرار و خون
• بیوپسی کلیه: برای تعیین نوع و شدت بیماری کلیوی از طریق نمونه‌برداری بافتی

چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟

در صورت داشتن بیماری کلیوی یا عوامل خطر زیر، با پزشک خود تماس بگیرید:

• افزایش دفعات ادرار
• خشکی پوست
• خارش
• تیره‌شدن پوست
• گرفتگی عضلانی
• تهوع و استفراغ
• تنگی نفس
• ورم دست، پا یا مچ

سوالات متداول

چه زمانی باید نگران eGFR باشم؟

اگر به‌مدت بیش از سه ماه مقدار eGFR شما ۶۰ یا کمتر باشد، احتمال ابتلا به بیماری مزمن کلیه وجود دارد. حتی اگر مقدار بالاتر از ۶۰ باشد، وجود سایر علائم یا آسیب کلیوی ممکن است نشان‌دهنده CKD باشد.

آیا eGFR برابر با ۷۵ نگران‌کننده است؟

این موضوع بستگی به سن و سایر عوامل دارد. eGFR کمی پایین به‌تنهایی دال بر بیماری کلیوی نیست، اما بررسی منظم توسط پزشک توصیه می‌شود.

نرخ فیلتراسیون گلومرولی اندازه‌گیری‌شده (mGFR) چیست؟

eGFR تنها یک برآورد کلی از عملکرد کلیه‌هاست. پزشکان می‌توانند با روش‌های دقیق‌تر GFR واقعی را اندازه‌گیری کنند، اما این روش‌ها پیچیده‌اند و معمولاً فقط در تحقیقات یا بررسی‌های مربوط به پیوند کلیه به کار می‌روند.

سخن پایانی

اگر در معرض خطر بیماری کلیه هستید یا مبتلا به آن هستید، پایش مداوم eGFR بسیار مهم است. همچنین اگر داروهایی مصرف می‌کنید که خطر آسیب کلیوی را افزایش می‌دهند، باید به eGFR توجه ویژه داشته باشید.

رعایت رژیم غذایی مناسب، وزن سالم، ورزش منظم و مصرف داروهای تجویز‌شده می‌توانند از پیشرفت بیماری کلیوی جلوگیری کنند. در صورت وجود هرگونه سوال، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.