سنگ های کلیوی (نفرولیتیازیس) چه هستند

سنگ کلیه چیست؟ l چگونگی تشکیل سنگ کلیه l  انواع سنگ های کلسیمی l ارتباط چاقی، دیابت، یائسگی، عمل چاقی با سنگ کلیه l علل و ترکیب سنگ های کلیوی l در صورت بروز سنگ کلیه بایستی چه مواردی ارزیابی شوند؟

 

سنگ کلیه

سنگ کلیه یا نفرولیتیاز یا یکی از مشکلات بهداشتی قابل ملاحظه است. میزان شیوع سنگهای کلیوی بر اساس داده ها حدود ۹ درصد است. این اختلال با بیشتر بین دهه های چهارم و پنجم عمر مشخص می شود و از میزان عود بالایی نیز برخوردار است.

خطر بروز سنگ کلیه در خانواده های دارای سابقه سنگ کلیه دو برابر است، به طوری که اغلب اوقات بستگان درجه اول کسانی که کلیه سنگ ساز دارند نیز به سنگ کلیه مبتلا هستند. افزایش میزان وقوع چاقی، دیابت و سندرم متابولیک منجر به بیشتر شدن میزان سنگ کلیه شده است.

اگر چه قبلا تصور می شد که سنگ کلیه عمدتاً و به طور برجسته در جنس مرد به وجود می آید، ولی میزان شیوع آن در زنان به سرعت در حال افزایش است، به طوری که نسبت مرد به زن در حال تغییر می باشد.

 رویکرد پیشگیری از عود سنگ کلیه می تواند از طریق کاهش بار سنگ، امکان یک صرفه جویی اقتصادی قابل ملاحضه را فراهم آورد.

درمان تغذیه ای – پزشکی نیز می تواند نقش مهمی در پیشگیری از سنگ کلیه داشته باشد. با این حال حجم ادرار پایین، مهم ترین عامل برای بروز تمام انواع سنگ کلیه است.

چگونگی تشکیل سنگ کلیه

 تشکیل سنگ کلیه فرآیندی پیچیده و متشکل از اشباع شدن، فوق اشباع شدن، هسته سازی، رشد یا تجمع بلور، احتباس بلور و همچنین تشکیل سنگ در حضور مواد فعال کننده یا بازدارنده، در ادرار است. معمول ترین و بیشترین سنگهای کلیوی از نوع کلسیمی هستند.

انواع سنگ های کلسیمی

 ٪۶۰ از سنگها از نوع کلسیم اگزالات، ۱۰٪ از نوع کلسیم اگزالات و کلسیم فسفات و ۱۰٪ نیز از نوع فقط کلسیم فسفات هستند.

سایر انواع سنگ ها بجز سنگ کلسیمی

این سنگها شامل؛ ۵٪ تا ۱۰٪ از نوع اسیداوریک، ۵ تا ۱۰٪ از نوع استروویت و ۱٪ نیز از نوع سیستین (Cystine) هستند.

ارتباط چاقی و سنگ کلیه

در افراد چاقی که کلیه سنگ ساز دارند، مقدار سدیم، کلسیم، اسیداوریک و سیترات افزایش یافته، اما میزان PH ادرارشان پایین است.

در افرادی که کلیه سنگ ساز دارند، چاقی قوی ترین معیار پیشگویی کننده عود سنگ برای بار نخست می باشد. همچنین با افزایش وزن، میزان دفع کلسیم، اگزالات و اسید اوریک نیز افزایش پیدا می کند.

در بیمارن دارای شاخص توده عضلانی بالاتر (BMI)، دفع آمونیاک کاهش یافته و بافری شدن یون هیدروژن نیز مختل شده است. اما توده ارتباط قوی تری نسبت به وزن تام و توده بدون چربی بدن باسنگهای اسید اوریکی دارد (۱).

کنترل وزن ممکن است که به عنوان یکی از راهکارهای پیشگیرانه مورد توجه قرار گیرد، به طوری که در کسانی که کلیه سنگ ساز دارند، شاخص توده بدنی ۱۸ تا ۲۵ توصیه می شود.

ارتباط دیابت و سنگ کلیه

در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو (T2DM) سنگ‌های اسید اوریکی شایع هستند. افزایش انسولین نیز ممکن است در بروز سنگ های کلسیمی دخیل باشد که علتش افزایش دفع ادراری کلسیم در این وضعیت می‌باشد.

یائسگی و سنگ کلیه

در زنان سنین پس از یائسگی، خطر کلی بروز سنگ های کلیوی در نتیجه عدم افزایش شدت فعالیت فیزیکی، کاهش می یابد (۲).

عمل چاقی و سنگ کلیه

میزان بروز سنگ کلیه در افرادی که تحت اعمال جراحی باریاتریک (بای پس معده) قرار می گیرند، بیشتر از افراد چاقی است که به روش های غیر جراحی چاقی را کنترل می کنند که این وضعیت احتمالاً ناشی از افزایش شیوع افزایش اگزالات و سیترات در بیمارانی است که تحت عمل جراحی بای پس معده (به روش Roun-en-Y) قرار می گیرند.

با این حال، جراحی های محدود کننده معده (برای مثال باندنیگ معده یا گاستروکتومی sleeve) با افزایش خطر بروز سنگ کلیه همراه نیستند (۳).

 سنگ های ادراری خاص

عواملی که به صورت آگاهانه و غیر آگاهانه (غیرعمدی) به غذا یا محصولات غذایی اضافه می شوند منجر به ظهور انواع جدیدی از سنگ های حاوی ملانین و ایندیناویر شده است (۴).

علل و ترکیب سنگ های کلیوی

در صورت بروز سنگ کلیه بایستی موارد زیر ارزیابی شوند:

سابقه ابتلا به سنگ ادراری

بیماری های که احتمال بروز سنگ ادراری را بالا می برند و باید در نظر داشت:

پرکاری پاراتیروئید، اسیدوز کلیوی توبولار، عفونت مجرای ادراری، سارکوئیدوزیس ، فشار خون بالا، پوکی استخوان، بیماری التهابی روده، سندرم سوء جذب، جراحی بای پس روده برای، سندرم متابولیک یا مقاومت به انسولین، دیابت، چاقی

تست های خونی مورد نیاز در سنگ کلیه:

سطوح سرمی کلسیم، فسفر، کراتینین، اوریک اسید، آلبومین، هورمون پاراتیروئید، HgbA1c، تجزیه ادرار، کشت ادرار، جمع آوری ادرار ۲۴ از نظر حجم، کلسیم، اگزالات، اوریک اسید، سدیم، سیترات، منیزیم، فسفر، اوره، کراتینین وضعیت کیفی سیستین (Qualitative Cystine)

مصرف داروها و ویتامین های که احتمال سنگ کلیه را بالا می برند

تیازید، آلوپورینول، ویتامین ،C ویتامین ،D ویتامین ب ۶، روغن جگر ماهی، کربنات کلسیم ، درمان با گلوکوکورتیکوئید، سیترات پتاسیم، آنتی اسیدها

شغل و فعالیت بدنی

اتلاف آب از طریق پوست، کم آبی، حجم ادراری پایین (کم)، نوع شغل و سطح فعالیت

کیفیت آب در منطقه زندگی:

منطقه دارای آب با درصد سختی بالا

اهمیت رژیم غذایی:

مصرف کلسیم، اگزالات، پروتئین حیوانی، نمک، پورین ها، فروکتوز ، پتاسیم ارزیابی رژیمی میوه جات و سبزیجات (موثر بر PH ادرار)، محصولات گیاهی، روغن ماهی، حجم آب مصرفی، انوع مایعات حاوی سیترات، مالئات، کافئین، فروکتوز، اسید فسفریک، چای سبز، آب معدنی نوشابه های ورزشی (انرژی زا)