اثر تغذیه و رژیم غذایی بر چربی و کلسترول خون

اثر تغذیه و رژیم در مانی اثر مستقیمی بر چربی و کلسترول خون دارد.

در این مقاله به اثر اجزاء رژیم غذایی یعنی کربوهیدرات، چربی اشباع (روغن جامد)، اسید های چرب ترانس (در روغن‌های نباتی جامد)، روغن تک غیر اشباع (روغن زیتون)،  روغن چند غیر اشباع (روغن های مایع گیاهی)، روغن ماهی و امگا ۳ گیاهی، کلسترول، فیبر، آنتی اکسیدان‌ها و استرول ها و استانول ها بر چربی و کلسترول خون می پردازیم.

سر فصل‌های این مقاله:

اثر مصرف کربوهیدرات ها بر چربی خون

اثر اسیدهای چرب اشباع بر چربی خون

اثر اسیدهای چرب ترانس بر چربی خون

اثر اسیدهای چرب تک غیر اشباع مثل روغن زیتون بر چربی خون

اثر اسیدهای چرب چند غیر اشباع مثل اکثر روغن های گیاهی بر چربی خون

اثر اسیدهای چرب امگا ۳ مثل روغن ماهی بر چربی خون

اثر چربی کل رژیم غذایی بر میزان چربی خون

اثر کلسترول رژیم غذایی بر چربی خون

اثر فیبر بر چربی خون

اثر آنتی اکسیدان ها بر چربی خون

اثر استرول ها و استانول ها بر چربی خون

اثر مصرف کربوهیدرات بر چربی خون

افزایش چربی خون ناشی از کربوهیدرات می تواند در نتیجه مصرف یک رژیم غذای پر کربوهیدرات باشد. باید بخاطر داشته باشیم که دریافت چربی مستقیماً باعث تغییر چربی های خونی نمی شود. زیرا بدن جهت تامین سوخت کافی برای بافتهای بدن سطح درشت مغذیها را تنظیم می نماید.

برای مثال، مغز تقریباً ۲۰۰ گرم گلوکز در روز مصرف می کند. اگر سطح گلوکز خون به کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر برسد، هورمونهای کنترل کننده قند خون، درشت مغذی ها را از ذخایر آزاد می کنند. اگر سطح گلوکز خون به بالای ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر برسد. گلوکز در ادرار وارد می شود.

دریافت بالای کربوهیدرات می تواند سبب آزادی مقدار زیادی انسولین شود. این هورمون آنابولیک پاسخهای جبرانی شامل برداشت گلوکز وابسته به انسولین توسط عضله و بافت چربی و سنتز فعال گلیکوژن و چربی را تحریک می کند و در نهایت سطح گلوکز خون را تا محدوده نرمال کاهش میدهد.

تقریبا دو ساعت پس از صرف یک وعده غذایی، جذب روده‌ای کربوهیدرات کامل شده است ولی اثرات انسولین هنوز وجود دارند و سطح گلوکز خون گاهی اوقات تا زیر محدوده طبیعی افت می کند.

بدن این وضعیت هیپوگلیسمی را بعنوان گرسنگی تفسیر کرده و هورمونهای بالا برنده قند خون را ترشح می کند تا اسیدهای چرب را از سلولهای چربی آزاد سازند.

اسیدهای چرب در کبد در لیپوپروتئین های با دانسیتیه بسیار کم (VLDL) بسته بندی شده و در نتیجه تری گلیسیرید (چربی) خون افزایش پیدا می کند.

اثر اسیدهای چرب اشباع بر چربی خون

عمده ترین منبع اسیدهای چرب اشباع محصولات حیوانی (گوشت و لبنیات) و روغن های جامد است. اسیدهای چرب اشباع بیشترین اثر را بر LDL دارند که این افزایش وابسته به دوز است و این اثر را از طریق کاهش اسنتز و فعالیت گیرنده های LDL انجام میدهد.

اما در صورتی که اسیدهای چرب از هر نوعی با کربوهیدرات رژیم جایگزین شوند سبب کاهش تری گلیسرید یا چربی می شوند.

اثر اسیدهای چرب ترانس بر چربی خون

اسیدهای چرب ترانس که باعث افزایش کلسترول می شوند در روند هیدروژنه کردن روغن ها برای افزایش ماندگاری آنها و تولید مارگارین تولید می شوند، بسیاری از اسیدهای چرب ترانس از روغن های نباتی هیدروژنه تأمین می شوند. دریافت این اسیدهای چرب باید به کمتر از ۱٪ کالری (۳-۱ گرم) محدود شود.

اثر اسیدهای چرب تک غیر اشباع مثل روغن زیتون بر چربی خون

اسید اولئیک عمده ترین اسید چرب تک غیر اشباع در رژیم غذایی است. جایگزینی اسید اولئیک به جای کربوهیدرات اثر چندانی بر پروفایل لیپیدی ندارد.

اما جایگزینی اسید چرب اشباع با تک غیر اشباع (مثلاً جایگزینی روغن زیتون به جای کره) سبب کاهش کلسترول بد یا LDL و تری گلیسرید می شود.

اثر اسیدهای چرب تک غیر اشباع بر کلسترول خوب یا HDL به میزان و نوع چربی کل رژیم بستگی دارد. زمانی که دریافت اسیدهای چرب تک غیر اشباع (بیش از ۱۵% کالری) و کل چربی بالا باشد(بیش از ۳۵٪ کالری) ، در مقایسه با رژیم کم چرب، کلسترول HDL تغییری نکرده و یا کمی افزایش می یابد.

اسید اولئیک جزء مهمی از رژیم مدیترانه ای بوده و اثرات ضد التهابی دارد. رژیم پرچرب مدیترانه ای با کاهش کلسترول خون و کاهش خطر بیماری های قلبی در ارتباط است که یک عامل مهم در این رابطه مصرف زیاد روغن زیتون است که سرشار از اسید اولئیک می باشد.

رژیم مرحله یک مدیترانه ای بروز بیماری های قلبی را ٪۵ – ۷۰ کاهش داده و اثر مثبتی بر کلسترول دارد.

این رژیم بر دریافت میوه، گیاهان ریشه ای (هویج، شلغم، سیب زمینی، پیاز و تربچه)، سبزیجات برگ سبز، نان و غلات، ماهی، غذاهای غنی از آلفا لینولنیک (کتان، بزرک و کانولا)، روغن های گیاهی، مغزها و دانه ها (گردو و بزرگ) تاکید دارد.

شراب قرمز یک جزء کلیدی در رژیم مدیترانه ای است. رزوراترول یک ترکیب پلی فنولیک است که در پوست انگور قرمز یافت می شود.

مقادیر زیادی رزوراترول سبب افزایش سطح نیتریک اکساید و کاهش فشار خون می شود. نقش شراب که در مقادیر ۲-۱ فنجان در رژیم مدیترانه ای دریافت می شود خیلی مشخص نیست. آب انگور منبع خوب دیگری از رزوراترول است.

اثر اسیدهای چرب چند غیر اشباع مثل اکثر روغن های گیاهی بر چربی خون

اسید چرب ضروری لینولئیک اسید، عمده ترین اسیدهای چرب چند غیر اشباع در رژیم غذایی است و اثر آن به پروفایل چربی مصرفی در رژیم بستگی دارد.

مقادیر زیاد اسید چرب لینولئیک اسید سبب کاهش HDL سرم می شود. دریافت زیاد اسیدهای چرب چند غیر اشباع امگا۶ بر عملکرد اندوتلیوم عروق اثرات منفی داشته و تولید سیتوکین های التهابی را افزایش می دهد. لذا باید نسبت امگا ۶ به امگا۳ پایین باشد.

اما جایگزینی اسیدهای چرب چند غیر اشباع به جای کربوهیدارت منجر به کاهش LDL سرم می شود. اگر در یک رژیم کم چرب، اسید چرب اشباع جایگزین اسیدهای چرب چند غیر اشباع شود هر دو کلسترول LDL و HDL کاهش می یابند.

به طور کلی حذف اسید چرب اشباع در کاهش کلسترول خون ۲ برابر مؤثرتر از افزایش اسیدهای چرب چند غیر اشباع است.

اثر اسیدهای چرب امگا ۳ مثل روغن ماهی بر چربی خون

عمده ترین اسیدهای چرب ۳، ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دو کوزاهگزانوئیک اسید (DHA) هستند که به وفور در روغن ماهی، کپسول روغن ماهی و ماهی های اقیانوسی یافت می شوند.

مصرف ماهی با کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی ارتباط دارد. به عموم مردم توصیه می شود که حداقل دو بار در هفته ماهی های غنی از امگا ۳ (سالمون، تون، مک کارل و ساردین) مصرف کنند.

برای بیمارانی که بیماری های قلبی عروقی دارند دریافت یک گرم از ترکیب EPA و DHA از ماهی و یا مکمل توصیه می شود.

بیمارانی که هیپرتری گلیسریدمی (چربی خون بالا) دارند باید روزانه ۴-۲ گرم EPA و DHA دریافت کنند تاتری گلیسرید آنها کاهش یابد. اسیدهای چرب امگا ۳ با مهار سنتز ۱۰۰-apo B و VLDL تری گلیسرید خون را کاهش می دهند.

اسیدهای چرب امگا ۳ سبزیجات یا امگا ۳ گیاهی از جمله آلفا لینولئیک اسید (ALA) دارای اثرات ضد التهابی است. دریافت روزانه ۸ گرم ALA سبب کاهش CRP می شود. چون اسیدهای چرب امگا ۳ تشکیل لخته و سنتز پروستاگلاندین ها را کاهش می دهند لذا محافظ قلب هستند.

چربیهای امگا ۳ تولید نیتریک اکساید را تحریک کرده و با شل کردن دیواره رگها سبب اتساع عروق می شوند. متأسفانه دریافت طولانی مدت این اسیدهای چرب خطر خونریزی را افزایش می دهد.

اثر چربی کل رژیم غذایی بر میزان چربی خون

کل چربی دریافتی از رژیم با چاقی در ارتباط است که بر بسیاری از ریسک فاکتورهای عمده آترواسکلروز اثر می گذارد.

رژیم پر چرب سبب افزایش چربی پس از غذا و باقیمانده شیلومیکرون می شود که هر دو با افزایش خطر بیماری های قلبی در ارتباط هستند.

وقتی چربی رژیم کاهش (کمتر از ۲۵٪ چربی) و به جای آن کربوهیدرات جایگزین می شود، تری گلیسرید افزایش و HDL کاهش می یابد.

با این حال رژیم حاوی چربی متوسط با نسبت امگا ۶ به امگا ۳ پایین و حاوی اسیدهای چرب تک غیر اشباع و برخی مغزها برای پیشگیری و درمان بیماری های قلبی بکار گرفته می شود. مصرف مغزها حداقل ۴ بار در هفته خطر بیماری های قلبی را ۳۷% کاهش می‌دهد.

اثر کلسترول رژیم غذایی بر چربی خون

کلسترول رژیم، کلسترول تام و LDL سرم را افزایش می دهد اما اثر آن کمتر از اسیدهای چرب اشباع است.

آستانه ای وجود دارد که مصرف کلسترول بیش از آن حد اثر کمی دارد به طوری که وقتی دریافت کلسترول به ۵۰۰ میلی گرم در روز می رسد تنها افزایش اندکی در کلسترول خون دیده می شود.

پاسخ دهی به افزایش کلسترول در افراد مختلف، متفاوت است. برخی افراد پاسخ دهی کمی دارند یعنی کلسترول پلاسمای آنها پس از تغییر کلسترول رژیمی تغییر نمی کند.

در حالیکه برخی افراد پاسخ دهی بالایی دارند یعنی با تغییر کلسترول رژیمی، کلسترول پلاسمای آنها به شدت تغییر می کند، این افراد دارای آلل ۴-apo E هستند و تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی در آنها ضعیف است که موجب افزایش کلسترول خون می شود.

اثر فیبر بر چربی خون

دریافت فیبر رژیمی با کاهش معنی داری در شیوع بیماری های قلبی و سکته همبستگی دارد. رژیم های TLC، انجمن اقلب آمریکا و DASH بر دریافت میوه، سبزی، حبوبات و غلات کامل تاکید دارند لذا حاوی فیبر کافی برای کاهش کلسترول هستند.

به ویژه فیبر محلول در پکتین، صمغ، موسیلاژ، پلی ساکاریدهای جلبک و برخی همی سلولزها که سبب کاهش LDL می شود.

مقدار فیبر مورد نیاز برای کاهش کلسترول به منبع فیبر بستگی دارد برای مثال مقدار بیشتری از حبوبات لازم است تا پکتین و صمغ.

مکانیسم های پیشنهادی برای اثر کاهنده کلسترول فیبر محلول عبارتست از:

۱) فیبر به اسیدهای صفراوی متصل شده و چون کلسترول بیشتری برای جایگزینی در مخزن اسیدهای صفراوی مصرف می شود لذا کلسترول خون کاهش می یابد.

۲) باکتری های کولون فیبر را تخمیر کرده و استات،پروپیونات و بوتیرات تولید می کنند که سنتز کلسترول
را مهار می کنند.

۳) علاوه بر این، رژیم های پر فییر حاوی املاح، ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها زیادی هستند.

فبیر نامحلول مثل سلولز و لیگنین اثری بر کلسترول سرم ندارند. از کل فیبر توصیه شده (۳۰-۲۵ گرم در روز) باید حدود ۱۰-۶ گرم آن از فیبر محلول باشد که با رعایت توصیه حداقل ۵ سروینگ از میوه و سبزی در روز و ۶ سروینگ یا بیشتر از غلات (اگر دانه های کامل و غلات پر فیبر انتخاب شوند) امکان پذیر می شود.

اثر آنتی اکسیدان ها بر چربی خون:

دو جزء رژیمی که بر پتانسیل اکسیداسیون LDL اثر می گذارند شامل سطح امگا ۶ در لیپوپروتئین و دسترسی آنتی اکسیدان هاست.

ویتامینهای سی، ای و بتاکاروتن در مقادیر فیزیولوژیک دارای اثر آنتی اکسیدانی هستند. ویتامین ای عمده ترین آنتی اکسیدان حمل شده توسط LDL است که این میزان ۳۰۰-۲۰ برابر بیشتر از سایر آنتی اکسیدان هاست.

عملکرد عمده ویتامین ای پیشگیری از اکسیده شدن اسیدهای چرب چند غیر اشباع در غشای سلول هاست. انجمن قلب آمریکا مکمل ویتامین ای را برای پیشگیری از بیماری های قلبی توصیه نمی کند.

غذاهای غنی از کاتچینها سبب بهبود واکنش پذیری عروقی می شوند. انگور قرمز، شراب قرمز، چای به ویژه چای سبز، شکلات و روغن زیتون باید در تمام برنامه های غذایی پیشگیری گنجانده شوند.

اثر استرول ها و استانول ها بر چربی خون

استرول ها و استانول های جداشده از روغن لوبیای سویا یا روغن درخت کاج با مهار جذب کلسترول رژیمی سبب کاهش کلسترول خون می شوند. وقتی استریفیه می شوند و به مارگارین تبدیل می شوند، اگر به میزان ۳-۲ گرم در روز مصرف شوند کلسترول خون را تا ٪۲۰ افزایش می دهند.

چون این استرها بر جذب بتا کاروتن، آلفا توکوفرول و لیکوپن اثر می گذارند لذا مطالعات بیشتری در خصوص ایمنی مصرف آنها در افراد دارای کلسترول نرمال، کودکان و زنان باردار است.